Hiệp Ḥa ( 6.1883-11.1883 )

Tên thật là Hồng Dật, con thứ 29 và là con út của Thiệu Trị, sinh tháng 9 năm Thiệu Trị thứ 7 tức năm Bính Ngọ (1846). Năm ất Sửu (1865) Tự Đức 18 tuổi được phong Văn Lăng công. Tự Đức thứ 31 tức năm Kỷ Măo (1879) được tấn phong Lăng Quốc công.

Tháng 6 năm Quư Mùi (1883) phế xong Dục Đức, theo ư của Tôn Thất Thuyết và Nguyễn Văn Tường, được ư chỉ của Từ Dụ Hoàng Thái Hậu, triều đ́nh cử một phái đoàn ra Kim Long rước Lăng Quốc công vào Đại Nội để chuẩn bị làm lễ đăng quang. Lăng Quốc công khóc mà nói rằng: Tôi là con út của tiên đế, tư chất tầm thường, không dám nhận ngôi vua. Phái đoàn vừa phải năn nỉ vừa dùng vũ lực mới đưa được Hồng Dật vào Cấm thành. Thế là hai hôm sau Lăng Quốc công trở thành vua Hiệp Ḥa.

Hiệp Ḥa lên nối ngôi, Nguyễn Văn Tường và Tôn Thất Thuyết cậy công tôn lập nên thâu tóm mọi quyền hành, không thèm đếm xỉa ǵ đến vua. Hiệp Ḥa ghét lắm, muốn tước bớt quyền lực của họ. Vua đă kiên quyết điều Tôn Thất Thuyết từ bộ Binh sang bộ Lại. Làm vua được bốn tháng th́ Hiệp Ḥa nhận được mật sớ của hai người thân tín là Hồng Phi (Tham tri bộ Lại, con trai Tùng Thiện Vương) xin giết hai quyền thần Nguyễn Văn Tường và Tôn Thất Thuyết.

Hiệp Ḥa phê vào sớ: "Giao cho Trần Khanh (Trần Tiến Thành) phụng duyệt", bỏ sớ vào tráp giao thái giám Trần Đại đem đến nhà Trần Tiến Thành ở chợ Dinh Ông. Việc bại lộ, Tôn Thất Thuyết cùng với Nguyễn Văn Tường bàn cách phế truất Hiệp Ḥa. Họ cho mời các đại thần đến họp kể tội Hiệp Ḥa và Trần Tiến Thành, Hồng Phi và Hồng Sâm có âm mưu dựa vào quân Pháp giết hại hai đại thần phụ chính, với chứng cứ hẳn hoi (tờ mật sớ): Sau ép các quan kư vào tờ sớ đ̣i phế truất Hiệp Ḥa xong, Nguyễn Văn Tường, Tôn Thất Thuyết vào cung Diên Thọ xin ư chỉ của Hoàng thái hậu đồng thời cho người dẫn 50 lính vào điện Càn Thành bắt Hiệp Ḥa phải tự xử ḿnh theo lệ "Tam ban triều điển" dành cho các đế vương, khanh tướng phạm tội tử h́nh.

Đang đêm khuya nhà vua mới biết có sự biến, hỏi đến trực hầu, th́ chỉ có một vài thái giám. Vua sai thái giám Trần Đạt đem chiếu nhường ngôi tới và xin được trở về phủ cũ. Tôn Thất Thuyết và Nguyễn Văn Tường giả vờ nhận lời, cho người đem vơng đưa vua và cung phi về phủ cũ ở xă Phú Xuân xong lại bí mật dặn riêng Ông ích Khiêm và Trương Văn Đễ đón ở cửa Hiểu Nhân, chặn đường đưa vua đến nhà Hộ Thành, ép uống thuốc độc tự vẫn.

Riêng Trần Tiến Thành, cáo ốm nằm ở nhà cũng bị lính đến giết chết ngay đêm ấy. Đó là một ngày mùa Đông (29.11.1883). Hiệp Ḥa làm vua được 4 tháng, chết 36 tuổi, giao cho phủ Tôn nhân chôn cất theo nghi thức Quốc công