Trọng nghĩa khinh tài

 
 
Khi xưa ở Thanh Hóa, có một người phú hộ tên là Nguyễn Đ́nh Phương. Nhà ông có vườn cau ao cá, lại có chừng dăm ba chục mẫu ruộng tốt, hằng năm thu hoạch chất đầy kho lẫm.
Trong nhà ông, vợ con, kẻ làm người lụng khá đông, chi tiêu cũng lắm, nhưng ông không ngại. Vốn là người hào hiệp, nên khi có ai túng thiếu đến nhờ vả, ông sẵn ḷng chu cấp hay cho vay mượn, ít khi để họ phải về không.
Nguyễn Đ́nh Phương có một người bạn cố tri trước học chung một thầy tên là Trần Bính Cung, nay làm nghề buôn gỗ.
Bính Cung trước kia có của ăn của để, trong nhà vừa mẹ già vừa vợ con năm miệng ăn đều do một ḿnh ông lo liệu chu tất, nhưng từ dạo ông đi mấy chuyến bè thất bại, phần bị cướp, phần bị lừa gạt, nên sinh ra thua lỗ nặng, có bao nhiêu ruộng vườn đều bán sạch để trả mà vẫn không đủ.
Tiếp đó, Bính Cung bị một trận ốm nặng, trở nên nợ đầm nợ đ́a.
Quá hạn không trả được, chủ nợ cho bọn nặc nô đến đ̣i ráo riết, may mà có Nguyễn Đ́nh Phương chạy tiền trả hộ, nếu không th́ gia đ́nh Bính Cung cũng chẳng c̣n có cái nhà mà nương thân nữa.
Sau đó, mỗi khi túng thiếu, Bính Cung c̣n cho vợ con đến nhờ vả lúc năm quan, lúc ba quan làm tiền thuốc men, Đ́nh Phương vẫn vui ḷng chu cấp.
Thấy bạn quá tốt bụng với ḿnh, Vợ chồng Bính Cung vô cùng cảm kích.
Không ngờ bệnh của Bính Cung mỗi ngày một nặng, trước c̣n đi lại được, sau th́ nằm liệt giường.

Biết ḿnh sắp chết, một hôm ông cho mời bạn tới. Khi thấy mặt Đ́nh Phương, ông nói:

   - Tôi mắc nợ của bạn một số tiền lớn đă khá lâu mà chưa nói đến chuyện trả, thật là phụ tấm ḷng tử tế của bạn quá.
Đ́nh Phương liền gạt đi:
- Anh đừng nói thế! “Tiền là gạch, ngăi là vàng”. T́nh nghĩa mới là cái đáng quư, c̣n tiền bạc nào có nghĩa lư ǵ. Anh đừng nhắc đến làm chi.
- Không - Bính Cung nói tiếp: - Sở dĩ tôi mời bạn đến đây là v́ món nợ làm tôi không lúc nào nguôi. Bây giờ tôi tính thế này. Ngôi nhà này của tôi như gán món nợ, có văn khế viết sẵn đây, nhưng trước mắt tôi bây giờ, con thơ, vợ dại, em yếu, mẹ già, t́nh cảnh đáng quan ngại quá.
- Một mai tôi mất đi, nếu gia đạo tôi có việc ǵ, dám xin bạn t́m cách cứu vớt. Về sau con tôi lớn lên, gia đ́nh tôi cất đầu lên được, chúng sẽ không bao giờ quên ơn bạn.
Đ́nh Phương liền bảo:
- Sao anh lại nói thế? Mẹ anh đây cũng như mẹ tôi, con anh cũng như con tôi. C̣n nhà của tôi, cũng như nhà của anh. Dù có thế nào đi nữa, tôi cũng xin gắng sức. Anh cứ thuốc men cho lành, c̣n món nợ hăy gác lại, đừng bận tâm ǵ về nó cả.
Bính Cung không nghe lời, cứ ấn khế vào tay Đ́nh Phương, lại gọi các con ḿnh ra lạy sống Đ́nh Phương rồi nói:
- Bây giờ tôi chết mới nhắm mắt. Xin đa tạ bạn muôn đời. Tôi xin kết cỏ ngậm vành kiếp sau.
Bính Cung trối đến đấy th́ nhắm mắt xuôi tay, giă biệt cơi đời.
Ngay sau khi Bính Cung qua đời. Nguyễn Đ́nh Phương tỏ ra là người giữ lời hứa của ḿnh. Ông bỏ tiền ra làm ma cho bạn chu tất.
Ông sốt sắng giúp đỡ gia đ́nh bạn, khi quan tiền, khi thúng thóc, không biết mỏi. Cả nhà Bính Cung coi ông như cây cột trụ. Làng mạc xóm giềng đều khen ngợi việc làm của ông không tiếc lời.
Nhưng dần dà người ta thấy ḷng hào hiệp của Nguyễn Đ́nh Phương không phải là vô hạn. Sự giúp đỡ theo thời gian cứ thưa dần đi. Càng về sau, việc vay mượn của gia đ́nh Bính Cung đối với ông càng trở nên khó khăn hơn...
 
Nhiều lúc người con của Bính Cung phải đợi suốt buổi, mà cuối cùng vẫn phải vác rá về không, v́ Đ́nh Phương tuy có nhà nhưng người nhà vẫn đáp là “đi vắng”.
Thái độ chuyển từ sốt sắng ra lạt lẽo của Đ́nh Phương làm cho mẹ con Bính Cung thất vọng, coi đó như là một sự lừa gạt.
Một hôm, sau những ngày thiếu ăn, mấy lần đến vay mượn không được, vợ Cung đón đường cố t́m gặp Đ́nh Phương để hỏi cho ra lẽ.
Khi gặp mặt Đ́nh Phương, người đàn bà vật nài:
- Mẹ con bà cháu chúng em đói no là nhờ ở một tay bác. Mong bác cố rộng tay giúp đỡ cho nhà em qua được vận này.
Đ́nh Phương nghe vậy liền vội vàng từ chối:
- Chị đừng thấy gia đ́nh tôi như thế mà tưởng là sung túc, thuyền to th́ sóng lớn, chúng tôi dạo này túng bấn tợn. Chị có thể chạy hỏi các nơi khác xem thử.
- Mẹ con chúng em chịu ơn bác rất nhiều, không bao giờ quên được. Biết đi lại măi cũng làm phiền bác, nhưng tin vào lời hứa bác với nhà em lúc sắp mất nên một hai cậy dựa vào bác. Chẳng lẽ t́nh nghĩa ngắn ngủi có thế thôi ư?
Vợ Bính Cung không ngờ tới câu trả lời chát chúa của Đ́nh Phương:
- Chị dạy như thế là lầm. Tôi cũng có vợ con của tôi chứ! Làm sao có đủ mà cứ phải chu cấp cho gia đ́nh chị măi được?!
Đ́nh Phương lại buông thêm một câu c̣n lạnh lùng hơn:
- Không khéo tôi phải bán ngôi nhà bên chị để trang trải vài món nợ nữa đây!
Nghe lời nói như một gáo nước lă giội vào mặt, người vợ Bính Cung đành gạt nước mắt ra về, không quên kể lại sự t́nh cho mọi người trong nhà nghe.		   Cả nhà ngồi lại khóc rấm rứt. Đúng lúc đó th́ có một ông lăo lối xóm chạy đến hỏi v́ sao mà khóc.
Người vợ Bính Cung kể lại đầu đuôi từ lúc t́nh bạn đậm đà, cho đến những câu trả lời tuyệt t́nh vừa rồi của Đ́nh Phương rồi nói:
- Cụ tính, bác ấy là ân nhân của chúng tôi mà mau thay ḷng đổi dạ chóng thế, th́ cả nhà c̣n biết làm sao mà sống bây giờ?
Nghe người vợ khóc, ông lăo nói:
- Thắm lắm th́ phai nhiều, đó là lẽ thường t́nh ở đời. Thôi, bây giờ mẹ con bà cháu nhà mợ hăy gắng t́m lấy một nghề mà nuôi nhau.
Vợ Bính Cung liền thưa:
- Cụ tính, trong nhà một đồng một chữ cũng không có. Ngôi nhà này c̣n là của họ, họ c̣n dọa bán, nay mai biết trú ngụ vào đâu. Thế th́ cụ bảo làm nghề ǵ?
- Mợ cả và các cháu đây có biết dệt sồi chăng?
- Nuôi tằm dệt lụa cũng có thể học mà làm được cả, nhưng vốn liếng ở đâu? lấy ǵ mà mua khung cửi? lấy ǵ mà làm lương ăn cả nhà cho đến lúc có sồi đem đi bán?
- Tôi th́ chả giàu có ǵ - ông lăo nói. - nhưng thấy t́nh cảnh nhà mợ cũng đáng thương. Bây giờ tôi bàn thế này. Cứ phải luôn nhờ vả người ta măi quả là không tiện. Trong tay cần phải nắm chắc lấy một nghề, có biết chèo lái th́ mới ḥng đưa con thuyền vượt qua sóng gió. Nhà tôi vốn làm nghề dệt đă ba đời nay. Nếu mợ quyết chí th́ tôi xin truyền cái nghề này cho mợ. C̣n vốn liếng khởi sự th́ tôi sẽ cố giúp, sau này mợ khá giả sẽ hoàn lại cũng được.
Ông lăo nói rồi bắt tay làm ngay. Người vợ Bính Cung không ngờ một lăo thợ dệt sồi ở xóm lại tỏ ra hào hiệp có phần vượt xa Nguyễn Đ́nh Phương. Ông xuất tiền một lúc mua ngay khung cửi và mọi đồ lề khác để cho hai người đàn bà học dệt. Lại bỏ vốn cân tơ mang về làm.
Ông lăo c̣n mất khá nhiều thời gian để bày vẽ cho họ mọi cái bí mật của nghề nghiệp. Chẳng mấy chốc họ đă có sồi đem ra chợ bán. Càng ngày, nghề của họ càng tinh.
 
Không bao lâu, gia đ́nh đă dành dụm được tiền đem đi chuộc lại căn nhà. Họ lờ hẳn Đ́nh Phương, coi như người xa lạ, trái lại, ân cần coi ông lăo là một vị ân nhân.
Thấm thoát đă bảy tám năm trôi qua, người con gái của Bính Cung đă có người dạm hỏi.
Hôm chuẩn bị lễ cưới, trong nhà rộn rịp giết lợn, bày cỗ, tổ chức linh đ́nh mà theo ư người vợ Bính Cung là để cho bơ những ngày gian truân vất vả vừa qua.
Nhưng giữa lúc tiệc cưới vui vẻ, khách khứa tấp nập ra vào, bỗng người vợ Bính Cung nhác thấy bóng ai quen quen thấp thoáng trước cửa, bà liền tiến ra xem thử, th́ ra đó chính là Nguyễn Đ́nh Phương - bạn của chồng bà ngày xưa, người mà bà cố t́nh chủ ư không mời nhưng y cũng khăn áo đến dự. Bà thầm nghĩ:
- Chẳng hiểu gă bạn bất nghĩa này c̣n đến đây làm ǵ nhỉ. Chừng ấy chuyện chưa vừa ḷng hắn nữa hay sao?
Tuy vậy, v́ lịch sự và hôn trường đang đông người nên vợ Bính Cung cũng tiến ra đón y ở cửa chính và chua chát nói:
- Bác hôm nay cũng đến đây ư? Xin mời bác vào trong cho. Chao ôi! Tôi tưởng rằng bác phải quên chúng tôi đă lâu rồi. Chắc bác cũng nghĩ rằng gia đ́nh chúng tôi phải chết giấm chết giúi từ thuở đời nào, c̣n đâu được bác chiếu cố đến thăm nhà hôm 		  nay nữa... Có phải vậy không thưa bác?
Đ́nh Phương vẫn từ tốn cười mà không trả lời. Vợ Bính Cung thấy vậy định t́m những câu đau hơn nữa để nói cho y biết mặt, nhưng đúng lúc đó th́ ông lăo ân nhân đă bước ra nói nhỏ vào tai bà:

- Mợ cả, mợ đừng vội nóng, để tôi nói cho mợ nghe. Tất cả vốn liếng mà tôi giúp mợ, cả công lao bày vẽ của tôi nữa, đều là tiền bạc của ông Phương đây cả. Tôi chỉ là người trao hộ, làm hộ mà không nói ra cho mợ biết đó thôi.
Vợ Bính Cung nghe nói thế th́ không c̣n chút thần sắc nào nữa, quay lại nh́n chăm chăm vào mặt Đ́nh Phương, miệng ú ớ:
- Trời ơi, sự thật như vậy sao? Thế mà lâu nay tôi không nghĩ ra...
Đoạn bà gọi các con lại và nói:
- Các con ơi, mau đến đây mà lạy tạ vị ân nhân của chúng ta, đă bao năm nay ân nhân không hề oán trách, lại c̣n mượn tay người khác giúp chúng ta vượt qua cảnh khốn cùng để có được ngày hôm nay.
Song Đ́nh Phương xua tay gạt đi và nói:
- Ấy, xin chị và các cháu đừng như thế, tôi vẫn nhớ lời hứa với anh nhà trước lúc nhắm mắt là trên đời này không có ǵ đáng quư bằng chữ “Nghĩa” mà, chứ tôi th́ có tài cán chi đâu.
     
 

 

 
  HẾT