Chachapoyas, bộ tộc người mây

Đặt cheo leo trên những vách đá của dãy Andes, miền bắc Peru, hàng trăm xác ướp vẫn còn toàn vẹn đến nỗi các nhà khảo cổ phải kinh ngạc. Đó là những gì còn lại của tộc người Chachapoyas trước khi họ bị người Inca xoá sổ. Để khám phá và bảo vệ những xác ướp này khỏi bọn cướp, các nhà khảo cổ học đã bất chấp mọi nguy hiểm.

Trên những vách núi cheo leo của dãy Andes, người Chachapoyas đã giấu một bí mật. Để khám phá ra, các nhà khảo cổ đã phải mất 4 ngày vượt qua những cánh rừng thăm thẳm, treo mình trên vách núi dựng đứng cao 3000m. Rồi họ nhìn thấy những khối gỗ xếp xếp nhô ra khoảng không mà muốn lên thì phải chấp nhận hiểm nghèo. Nhưng những gì mục kích được thì thật đã làm họ choáng váng: Mỗi cái hốc đều chứa hàng chục xác ướp ngồi xổm, quấn vải liệm, hầu như vẫn còn toàn vẹn giữa trời và đất. Ngoài hàng trăm thứ đồ gốm, vũ khí, đồ thông dụng, xung quanh các xác ướp các nhà khảo cổ còn tìm thấy cả những con vật giống như mèo bị ướp xác. "Tất cả những nền văn minh thực hiện ướp xác, ngay cả theo lối tự nhiên đều tin rằng có một cuộc sống sau khi chết", Danielle Lavallée nói. "Chính vì vậy mà người Chachapoyas đã mang theo mình đủ mọi thứ như ngô, đậu, đồ dùng, các con vật..." Trong hẻm Carajia, người ta cũng tìm thấy những cái quách hình người cao 2,5m dựng đứng trên vách núi và bên trong đều chứa xác ướp. Peter Lerche, nhà khảo cổ người Đức đã sững sờ, sởn gai ốc vì xúc động: Tất cả những xác ướp bọc vải bông, len... vẫn ngồi bất động từ hàng thế kỷ, ngó xuống thung lũng. "Tổng cộng đã có 6 nhà mồ thiên táng đã được khai quật với 220 xác ướp - Peter Lerche nói - Còn về các đồ vật thì có đến hàng nghìn. Chúng tôi tin chắc rằng vùng núi này còn vô vàn cổ vật chưa được khám phá". Có lẽ từ thế kỷ thứ 8 người Chachapoyas đã nghĩ rằng từ những ngôi mộ dựng này, những người chết sẽ trông coi người sống.

Để đựng những nhà mồ thiên táng (gọi là "chullpas") này, người Chachapoyas đã làm những việc kinh khủng giống y như chim làm tổ. Họ phải chuyển người chết và vật liệu từ đỉnh núi xuống tới những hốc đá đào trên vách núi mà không hề có lối đi, chỉ có vực thẳm hun hút. Vào năm 1535, khi người Tây Ban Nha sục đến tìm vàng, họ đã cực kỳ ngạc nhiên bởi tộc "người mây" chỉ sinh sống trong những cánh rừng trên núi cao mây phủ. Pedro Cieza de Leon, nhà chép sử biên niên đã viết: "Những phụ nữ của họ là những người đàn bà đẹp nhất mà tôi từng gặp, da họ rất sáng, và họ mặc quần áo len rực rỡ, giống như chồng họ vậy". Số phận của tộc "người mây" ấy thật thê thảm. Bị người Inca đánh đuổi, rồi người Tây Ban Nha tàn sát, nền văn minh độc đáo của người Chachapoyas đã tàn lụi. Đến thế kỷ 18, chỉ còn vài nghìn người sống sót trong thung lũng này.

Hiện tại, người ta chỉ biết đến tộc người Chachapoyas qua những ghi chép của những kẻ đi chinh phục Châu Mỹ và vài khám phá vụn vặt. Bởi lẽ "xứ sở của họ quá cao, quá nguy hiểm đối với các nhà khoa học", Danielle Lavallée, giám đốc nghiên cứu của Trung tâm Khoa học Quốc gia (Pháp) và là chuyên gia về địa hình dãy Andes nói. Hiện tại người ta mới biết rằng bộ tộc "người mây" là một bộ tộc thiện chiến, đã dựng nên một nền văn minh huyền bí với một thánh địa khoảng 30 nghìn kilômét vuông ở giữa các sông Huallaga và Maranon từ những năm 800 trước CN. Sáu thế kỷ sau, chính những người Inca đã gọi họ là "người mây" và xua đuổi họ chí chết. Vào thế kỷ 15 người Inca đã đốt phá nhiều thành phố trong mây của họ, bắt họ làm tù binh và sống kiếp nô lệ. Sau đó, nền văn minh rực rỡ thời tiền Colomb của người mây đã hoàn toàn biến mất.

Tuy nhiên, từ những năm 60, người ta đã biết là người Chachapoyas có phong tục mai táng rất độc đáo. Và người ta biết được điều này chủ yếu là nhờ bọn đào mộ, bọn chôm chỉa! Người Chachapoyas không ướp xác thường dân mà chỉ chọn những nhân vật quan trọng.

Những "tổ chim" của họ trên vách đá đều được quấn len, quấn vải kỹ lưỡng. Người chết được để trên những vách núi chót vót để giữ cho xác ướp khỏi bị ẩm, và được chôn theo đồ gốm, vũ khí. Tuy không có văn tự nhưng nhờ những đồ chôn theo mà giới khảo cổ học đã biết rằng người Chachapoyas thờ mặt trời, thờ tổ tiên và những vật tổ như rắn và báo...

Giờ đây, một không khí huyền bí đã bao phủ lên tộc người Chachapoyas. Và những kẻ đào mộ thì thèm khát những cổ vật đang ngày một có giá của của "người mây" hơn lúc nào hết. Cũng may không phải kẻ nào cũng đủ liều lĩnh lên được tận nơi để chôm chỉa. "Nhiều nhà khảo cổ học đã chứng kiến những ngôi mộ đã bị đào bới, lục lọi bởi bọn đào mả làm thuê cho các nhà sưu tập giàu có ở Paris, New York hay London, Chính phủ Peru trừng phạt nặng việc đào bới cổ vật nhưng cũng không giữ nổi" - Danielle Lavalée nói. Hiện giờ nhiều nhà khảo cổ học đã nhảy vào cuộc để bảo vệ những ngôi mộ, như là những di tích cuối cùng của văn minh Chachapoyas.

Sau những cuộc khai quật, một phần kho tàng đã được chở về bảo tàng. Song các nhà khảo cổ Peru đã phản đối. Họ cho rằng các xác ướp sẽ an toàn hơn khi ở trong các "chullpas". Chính quyền Peru đã cho giăng lưới thép bảo vệ một số khu vực quanh hồ Condors để ngăn chặn bọn chôm chỉa. Thị trường tự do đang lên cơn sốt các tác phẩm nghệ thuật thời tiền Colomb. Thế nên, những người Chachapoyas vẫn bị đe doạ tuyệt chủng một lần nữa.