Người Uyghur  ( Tân Cương - Trung Quốc )

Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ, tiếng Trung Quốc chỉ là ngôn ngữ thứ hai. Với khoảng 8 triệu người, họ đã tạo nên một vùng dân cư đông đúc, một khu tự trị riêng ở vùng Tân Cương. Họ sinh sống tập trung ở dãy núi phía Nam, nơi có ốc đảo Tarim Basin. Đối với người Uyghur thì đó là thủ phủ của khu tự trị.

Cái tên Uyghur theo tiếng Thổ Nhĩ Kỳ là "united' or 'allied". Những người dân Thổ Nhĩ Kỳ du canh du cư, sống nay đây mai đó trong quá trình chuyển dịch của mình đã đặt chân đến nơi đây và nhận ra rằng đó chính là mảnh đất lý tưởng dành cho họ. Nhờ quyết định đó mà đã hình thành nên dân tộc Uyghur.

Đầu tiên người Uyghur là những cư dân sinh sống ở những vùng nông thôn phía Nam hồ Baykal ngày nay. Theo một truyền thuyết có từ bao đời nay, đầu tiên nhóm cư dân đó chỉ có khoảng 10 người, vì không thể sống hòa thuận với bầy sói hoang, họ đã tập trung nhau lại rời bỏ nơi mình đang sống để đi tìm một miền đất hứa. Đó chính là khởi nguồn của một bộ lạc hoang dã người Thổ Nhĩ Kỳ mà sau này trở thành người Uyghur.
Người Uyguhr sinh sống ở vùng Tân Cương rộng lớn của Trung Quốc, ngôn ngữ giao tiếp chủ yếu là
Vào thế kỷ thứ 6, bộ lạc người Thổ Nhĩ Kỳ ấy sinh sống ở vùng núi hoang sơ Altai, sang đến thế kỷ thứ 7, bộ lạc đó phát triển hơn nhiều, sau đó thì họ tách ra một bộ phận di cư sang phương Đông và một bộ phận còn lại di chuyển về phía Tây. Bộ phận di cư sang phương Đông sinh sống chủ yếu ở Trung Quốc. Có thể nói đây là bước ngoặt vĩ đại của tộc người này, bởi sau đó họ đã phát triển đến mức có thể sáng lập cho mình một đế chế riêng vào thế kỷ thứ 8, trên chính mảnh đất của người Trung Quốc bấy giờ. Và cũng từ đó, những người dân di cư này được gọi bằng một cái tên là "Người Uyghur".

Người Uyghur có dân số đông gấp đôi người Tạng của Trung Quốc, vì thế mà họ luôn tìm mọi cách để thống nhất người Tạng sinh sống tại vùng đất này (đó là khoảng thời gian từ năm 755 - 763). Sang đến thế kỷ thứ 9, trong nội bộ người Uyghur có diễn ra một sự phân chia lớn, một vài người sống định cư ở Hexi Corridor đã thành lập một đế chế riêng cho mình tại Dunhuang và Zhangye, một số khác thì rời phía Nam vùng núi Heavenly, ngôn ngữ mà họ sử dụng là của người châu Âu.

Đến thế kỷ 10, người Uyghur đã mang nặng tư tưởng chính trị riêng, điều đó được phản ánh rõ qua sự phát triển về kinh tế, văn hoá của người dân. Họ tự làm ra bảng chữ cái riêng cho mình và đó chính là nền tảng cho ngôn ngữ Mông Cổ sau này. Mong muốn đế chế của mình được công nhận trước kia đã ngay lập tức bị giấc mơ thống nhất Trung Quốc dập tắt.

Mãi cho đến sau này, có thể nói là từ khi bắt đầu bước sang thế kỷ 19, người Uyghur vẫn không ngừng dồn hết tâm trí của mình vào công việc thiết lập một chính quyền tự chủ riêng. Mặt trái của những cuộc xâm lược, áp bức mà triều đại phong kiến Trung Quốc thống trị lúc đó áp dụng với các dân tộc ngoại lai đã làm nên tư tưởng ấy của họ. Đó chính là động lực thúc đẩy ý chí thống nhất đất nước của người Uyghur, và cuối cùng thì ước mơ đó của họ đã thành hiện thực, ngày 1/10/1955 khu tự trị Tân Cương của người Uyghur đã được thiết lập.

Giờ đây, nhắc tới người Uyghur ở Tân Cương (Trung Quốc) là người ta nhớ ngay tới một dân tộc lạ kỳ, một dân tộc có một sức sống mãnh liệt, và hơn thế nữa đó còn là dân tộc có truyền thống văn hoá hết sức độc đáo và hấp dẫn. Ngay trong cuộc sống hàng ngày, người dân Uyghur cũng vẫn giữ được nét truyền thống của mình. Ngay như việc làm nhà để ở họ vẫn sử dụng kiểu gạch vuông, bởi họ cho rằng nó sẽ tạo cảm giác ấm cúng và rộng rãi, nhất là vào mùa đông. Giường ngủ của người Uyghur thường được trải những lớp vải nhiều màu sắc. Những dụng cụ thiết yếu trong gia đình và đồ làm bếp thường được để nơi góc nhà, hốc tường thuận tiện. Trong vườn nhà của người Uyghur thường trồng dưa tây và thóc lúa, có nhiều gia đình còn trồng nho. Bao giờ người Uyghur cũng dành riêng một khoảng đất nho nhỏ ở sân trong nhà mình để làm nơi nghỉ ngơi, giải trí sau một ngày làm việc mệt mỏi.

Lễ hội của người Uyghur cũng rất đặc biệt, lễ hội Kashgar là một ví dụ điển hình nhất. Khi mặt trời thức dậy, toả những ánh bình minh trong lành (vào khoảng 6 giờ sáng), đã có hàng nghìn người tập trung chờ đợi lễ hội khai cuộc. Trong lễ hội, hấp dẫn nhất là những điệu nhảy, chúng lôi cuốn tất cả mọi người, bởi vậy các điệu nhảy luôn kéo dài suốt buổi lễ. Người lớn thì đánh trống, thổi tù và (loại nhạc cụ này được làm từ sừng trâu, sừng bò), còn trẻ con thì thường tập trung nhau lại thành một nhóm rồi đi chơi khắp đường phố. Và đây cũng là dịp mọi người đến với lễ hội khoe những bộ trang phục cũng đặc biệt không kém những điệu nhảy truyền thống.

Đặc trưng nhất trong bản sắc vǎn hóa của người Uyghur có lẽ là lễ cưới truyền thống, khách mời dự lễ cưới thường nhảy theo những điệu nhạc trước khi người tộc trưởng đọc kinh Koran. Chỉ mãi những nǎm gần đây phong tục truyền thống của người Uyghur mới có sự thay đổi chút ít theo tập tục của người Trung Quốc. Ngay như chuyện duy trì nòi giống, trước kia người Uygur vẫn giữ thói quen sống theo kiểu quần hôn, nay thì khác, người Uyghur đã tiếp thu phần nào sự tiến bộ của xã hội bên ngoài bằng cách họ cũng đã quy định mỗi gia đình một vợ một chông và chỉ có từ một đến hai con mà thôi.

Trang phục của người Uyghur là một sự tổng hợp vô cùng độc đáo, chọn lọc từ những điểm đặc trưng nhất trong trang phục truyền thống của ba thành phố Turpan, Kucha và Kashgar. Đàn ông thường mặc một thứ quần dài có chiều rộng gấp ba lần kiểu quần thông thường. Phần vải thừa được dắt gọn gàng trên phần eo của người mặc, đi kèm với chiếc quần ấy là đôi giầy được làm từ da thuộc của động vật.

Phụ nữ Uyghur thì mặc áo dài suôn rộng không chiết eo và có nhiều màu sắc chủ yếu làm từ vải thô, sau này thì chúng được làm từ tơ lụa. Bộ trang phục này còn có thêm những dải lụa màu nâu đậm trang trí bên ngoài, những chiếc váy dài kiểu này rất thanh lịch và tao nhã.

Về trang sức và trang điểm, phụ nữ Uyghur hay dùng khǎn trên đó có thêu rất nhiều hoa vǎn với vô số màu sắc để quấn quanh tóc mình. Trang sức của người Uyghur rất độc đáo, mỗi địa phương nơi người Uyghur sinh sống lại có một kiểu trang sức khác nhau. Phụ nữ Uyghur thường ưa thích mặc những trang phục và trang sức có màu đỏ, xanh hoặc trắng ngà. Không giống với người Trung Quốc, phụ nữ Uyghur thường trang điểm sao cho đôi mắt của mình có màu nâu, đôi khi việc trang điểm cho mắt đơn giản đến mức chỉ cần vẽ một đường viền nhỏ xung quanh là được. Phụ nữ để tóc dài và thường tết gọn gàng, trong đám cưới truyền thống người con gái thường tết tóc mình thành 10 bím tóc, hoặc có thể nhiều hơn thế, bởi theo quan niệm của họ trang điểm như vậy sẽ khiến người ta gặp nhiều may mắn hơn.

Trong giao tiếp hàng ngày, người Uyghur vẫn giữ được nhiều phong tục độc đáo. Đáng chú ý nhất là trước khi bắt đầu câu chuyện thì chủ nhà luôn là người rót nước cho khách rửa qua hai bàn tay của mình bằng một chiếc bình nhỏ, việc rót nước cho khách cũng được làm một cách nhẹ nhàng. Trong khi nói chuyện phải luôn giữ theo phép giao tiếp truyền thống là tế nhị, hoà nhã với mọi người trong gia đình, người đàn ông lớn tuổi trong gia đình bao giờ cũng là người quan trọng nhất.

Người Uyghur có một kho tàng những câu chuyện cổ, âm nhạc và rất nhiều điệu nhảy truyền thống, những hiện vật còn giữ được đến bây giờ là những sợi dây đàn ghi ta, đàn mǎngđơluyn và những bộ trống lục lạc (trống nhỏ có gắn những vòng kim loại kêu xủng xoẻng ở vành). Về múa truyền thống, người Uyghur có những điệu nhảy vô cùng uyển chuyển, nhịp nhàng trên nền nhạc dân gian với lời ca diễn tả cảnh tha hương, cảnh đói nghèo, tình yêu con người... Trong nền văn hoá độc đáo của người Uyghur người ta còn tìm thấy những bùa chú có xác định cả niên đại (thế kỷ 8), trong đó có kể tên 400 loài thảo mộc và hơn 200 mẫu pha chế...

Đó chính là những nét độc đáo trong bản sắc vǎn hoá của người Uygur, nó đã chứng minh một quá trình hình thành và phát triển của một tộc người sinh sống trên vùng đất Tân Cương rộng lớn của Trung Quốc. Nhưng hơn hết, với những nét văn hoá đặc trưng này, người Uygur đã được cả thế giới biết đến như một dân tộc có truyền thống phát triển lâu đời, bỏ qua khoảng thời gian dài chưa được công nhận.