Iraq - chiếc nôi của vǎn minh nhân loại đang bị đe dọa tàn phá

Iraq, nơi còn lưu dấu hàng nghìn di chỉ khảo cổ, vẫn được coi là "chiếc nôi của vǎn minh nhân loại". Nếu chiến tranh xảy ra, bom đạn và những vụ cướp phá thời hậu chiến có thể vĩnh viễn làm biến mất những dấu tích ấy.

Nơi loài người bắt đầu thoát khỏi thời kỳ đồ đá

Nằm ở trung tâm khu vực Lưỡng Hà, vùng đất nay thuộc lraq trước hết được coi là nơi khai sinh ra nông nghiệp. Tại đó cách đây khoảng 12.000 nǎm, con người bắt đầu từng bước biết gieo trồng và thu hoạch cũng như thuần chủng thành công những loài thú hoang như bò và ngựa, qua đó dần dần thoát khỏi cuộc sống "ǎn lông ở lỗ" của những người sǎn bắn và hái lượm mà nhân loại trải qua suốt hàng vạn nǎm trước đó.

Đây cũng là nơi nhân loại đã thực hiện được một bước nhảy vọt về lịch sử phát triển vǎn hóa để thực sự thoát khỏi thời kỳ mông muội. Tại đó, chữ viết đầu tiên đã xuất hiện cách đây khoảng 5.500 nǎm.

Đây còn là nơi lần đầu tiên hình thành cái mà ngày nay ta gọi là nhà nước: Đó là những nền thống trị có những khu vực lãnh thổ tương đối ổn định với những cơ cấu quyền lực phân tầng khá rõ nét. Ơ' đó, loài người bắt đầu biết làm chính trị: Những hiệp ước đầu tiên được ký kết và lưu thành vǎn bản, sự chung sống của con người bắt đầu được điều chỉnh bằng những bộ luật.

Tóm lại, vùng đất nay thuộc lraq chính là nơi nhân loại bắt đầu thoát khỏi thời kỳ đồ đá. Đáng tiếc, đây cũng là nơi đầu tiên con người bắt đầu tiến hành những cuộc chiến tranh chống lại những lãnh thổ láng giềng, xuất phát từ những mưu toan quyền lợi chính trị. "Chiếc nôi của vǎn minh nhân loại" giờ đây đang bị đe dọa bởi cuộc chiến tranh như vậy.

Đất nước của tháp Babel và Vườn treo Babylon

Là vùng đất sớm phát triển, nên lraq ngày nay còn có vô vàn di tích và địa danh đã trở thành huyền thoại, gắn liền với lịch sử phát triển vǎn hóa nhân loại.

Trước hết, đây là một trong những trung tâm cổ xưa nhất của nền vǎn minh đô thị thế giới. Thành phố cổ Eridu của lraq được tôn xưng là "Mẹ của các thành phố" vì theo các nhà khảo cổ, nó là thành phố đầu tiên của thế giới. Theo truyền thuyết, thần En ki của người Sumer lập ra thành phố này vào khoảng nǎm 6.000 trước Công nguyên. Ơ' miền bắc lraq còn có thành phố Mosul, được coi là nơi con người định cư liên tục, cổ nhất trên trái đất.

Thuộc số những công trình được nhắc tới nhiều nhất trong lịch sử vǎn hóa nhân loại có tháp Babel và vườn treo Babylon, cả hai đều nằm ở thành cổ Babylon cách Baghdad khoảng 90km về phía nam. Tháp Babel, được giới kiến trúc sư coi là "tòa nhà chọc trời đầu tiên của nhân loại", theo Kinh Cựu ước là công trình được con người xây dựng để "leo lên trời", nhưng kế hoạch này đã làm Thánh Yahweh (Jehovan) tức giận và cản trở bằng cách để con người nói nhiều ngôn ngữ khác nhau, dẫn tới một sự hỗn loạn do họ không còn hiểu nổi nhau, khiến cho việc xây thành thất bại. Còn Vườn treo, một trong bảy kỳ quan của thế giới cổ đại, do Vua Nebuchadnezzar 11 tạo ra để tặng vợ vào khoảng nǎm 600 trước Công nguyên. Cả Tháp Babel và Vườn treo nay không còn, nhưng các cuộc khai quật của các nhà khảo cổ Đức trước Thế chiến thứ I đã tìm được dấu tích của chúng.

Trong số những di chỉ và thành cổ khác, trước hết còn phải kể đến thành Ur được nhắc tới trong Kinh Cựu ước (hiện còn tháp Ur cao khoảng 21 m, có từ 2.500 nǎm trước Công nguyên, được ghi nhận là tháp đền thờ lâu đời được gìn giữ tốt nhất thế giới); thành Assur (thủ đô đầu tiên của người Assyria (hiện còn tường thành bao bọc và một khu phế tích lớn); thành Nimrud (thủ đô thứ hai của người Assyria, khoảng thế kỷ 12 trước công nguyên, với nhiều di tích còn lưu giữ như Đền Ninurta, Cung Tây Bắc, Cung Tây Nam, Cung Sargon...); thành cổ trên sa mạc Ha tra (với một khu đền lớn, được công nhận là Di sản vǎn hóa thế giới); phế tích thành Samarra (nơi có ngôi đền một thời lớn nhất của thế giới Hồi giáo cao tới 60 mét, xây nǎm 848-852)...

Xứ sở của truyện Nghìn lẻ một đêm

Iraq từng là trung tâm vǎn hóa của thế giới Arập trong thời Trung Cổ. Đó là vào thời các vua Abbasid (750 - 1258). Thời Abbasid là thời kỳ thứ hai trong ba thời kỳ phát triển nghệ thuật. Vua Abbasid thứ hai là Al-mansur, là người đã lập thành phố Baghdad cổ vào nǎm 762 về phía bờ tây của sông Tigris, đặt Baghdad làm trung tâm đầu não của hệ thống cai trị Abbasỉd. Khoảng nửa thế kỷ sau khi được xây dựng, Baghdad phát triển đến mức cực thịnh dưới thời Vua Harun al-Rashid, chính là Vua Schahriar trong truyện "Nghìn lẻ một đêm".

Đại học Baghdad là một trong những trung tâm học vấn cổ nhất thế giới. Các bộ môn khoa học đều phát triển mạnh dưới các thời Vua Abbasid, đặc biệt là triết học và ngành dịch thuật. Dưới thời Vua Al-mamun, Ngôi nhà Thông thái với một thư viện và một đài thiên vǎn được thành lập tại Baghdad để khuyến khích các hoạt động đóng góp vào sự phát triển tri thức của con người. Nhiều tác phẩm của các triết gia phương Tây được dịch ra tiếng Arập trong thời kỳ này: Aristote, Plato, Euclid...

Mối đe dọa chiến tranh

Để chuẩn bị cho chiến tranh, chính quyền Mỹ đã yêu cầu các nhà khảo cổ liệt kê những địa điểm nhạy cảm tại Iraq. Tuy nhiên, tiến sĩ Mcguire Gibson thuộc Đại học tổng hợp Chicago, một trong những nhà khảo cổ đã thảo luận với các quan chức Washington, nhấn mạnh: "Chúng tôi nhắc họ rằng, không một quả đồi nào ở miền nam Iraq là hoang dã bởi chắc chắn quả đồi nào cũng đang chôn giấu một khu định cư cổ. Nói cách khác, toàn bộ Iraq là một di chỉ khảo cổ lớn". Công việc khai quật vẫn đang được tiến hành. Tuy nhiên do lo ngại về chiến tranh, nên cách đây vài tháng, tất cả các đoàn nghiên cứu châu Âu đã rời Iraq, để lại những bãi khai quật hoang vắng dọc theo hai con sông Tigris và Euphrates, ở các khu vực như Uruk, Assur, Nimrud và Nineveh.

Ngay cả khi không trực tiếp hứng bom đạn, thì các viện bảo tàng và di chỉ khảo cổ cũng sẽ phải chịu những hậu quả nặng nề, bởi -như các chuyên gia có kinh nghiệm lâu nǎm ở Iraq cho biết, nạn cướp phá cổ vật để bán sang các quốc gia khác trong thời kỳ chiến tranh lộn xộn thậm chí còn làm tổn hại đến các di sản vǎn hóa hơn chính là cuộc chiến tranh. Tình trạng này từng xảy ra sau cuộc chiến vùng Vịnh 1991, khi ấy nhiều di chỉ khảo cổ đã bị cướp phá. Nhiều bức bích họa và tác phẩm điêu khắc bị đánh cắp: Các di chỉ cũng như viện bảo tàng ở Iraq hiện đều lưu giữ nhiều di tích và những cổ vật vǎn hóa được coi là độc nhất vô nhị: Để chúng bị phá hủy dưới làn bom đạn hoặc thất thoát vì nạn trộm cướp sẽ gây ra những sự mất mát không thể bù đắp được.

Viện khảo cổ Mỹ đã kêu gọi quân đội Mỹ cần tôn trọng các điều khoản của Công ước Hague 1954, trong đó quy định các bên tham chiến phải cố gắng bảo vệ các di tích và di sản vǎn hóa trong thời điểm xảy ra chiến tranh. Nhưng đó là điều trong thực tế khó có thể thực hiện được.