Danh Nhân Việt Nam

 

Hoàng Hoa Thám 
( Vị anh hùng dân tộc cuối thế kỷ 19 )
 

Hoàng Hoa Thám hồi c̣n bé tên là Trương Văn Nghĩa, quê làng Dị Chế, huyện Tiên Lữ, tỉnh Hưng Yên, bố là Trương Văn Thận và mẹ là Lương Thị Minh.

Sinh thời, bố mẹ Hoàng Hoa Thám đều là những người rất trọng nghĩa khí; cả hai ông bà đều gia nhập cuộc khởi nghĩa của Nguyễn Văn Nhàn (Nùng Văn Vân) ở Sơn Tây.

Năm 16 tuổi, ông tham gia khởi nghĩa của Đại Trận (1870-1875). Khi Pháp chiếm Bắc Ninh (3-1884) th́ Hoàng Hoa Thám gia nhập nghĩa binh của Trần Quang Loan, lănh binh Bắc Ninh, rồi nghĩa quân của Hoàng Đ́nh Kinh (1882-1888), và sau đó ông đứng dưới cờ nghĩa Lương Văn Nắm (tức Đề Nắm) và trở thành một tướng lĩnh có tài. Tháng 4-1892, Đề Nắm bị thủ hạ Đề Sặt sát hại và Hoàng Hoa Thám trở thành thủ lĩnh tối cao của phong trào Yên Thế.
 

 

Trong ba năm (1893-1895) giặc Pháp đă tập trung lực lượng để đàn áp cuộc khởi nghĩa Yên Thế, chúng không từ một thủ đoạn nào, từ phủ dụ đến bao vây tàn sát.

Tay sai của thực dân Pháp là Lê Hoan cầm đầu đoàn quân, một mặt dụ hàng, mặt khác ra sức triệt hạ các xóm làng nơi nghĩa quân Yên Thế hoạt động.

Hoàng Hoa Thám bằng chiến thuật du kích tài t́nh đă tránh được mũi nhọn của giặc và đă gây cho chúng những tổn thất nặng nề. Nghĩa quân đă trừng trị những tên phản bội như Đề Sặt... Thấy chưa thể dập tắt được phong trào Yên Thế, giặc Pháp đă yêu cầu giảng ḥa. Hoàng Hoa Thám cũng muốn tranh thủ thời gian để chuẩn bị thêm lực lượng, ông đồng ư ḥa hoăn. Nhưng chỉ vài tháng sau (đến 10-1895), giặc Pháp đă bội ước, chúng huy động lực lượng mở những cuộc tấn công trên quy mô lớn vào Yên Thế. Chúng treo giải thưởng 30.000 Franc cho kẻ nào bắt được Hoàng Hoa Thám. Lần ra quân này của giặc Pháp cũng không đàn áp được phong trào nông dân Yên Thế. Chúng yêu cầu giảng ḥa lần thứ 2.

Trong hơn 10 năm ḥa hoăn (từ 12-1897 đến 29-1-1909), nghĩa quân Yên Thế đă có những bước phát triển mới: Địa bàn hoạt động được mở rộng từ trung du đến đồng bằng, kể cả vùng Hà Nội. Hoàng Hoa Thám tổ chức ra "đảng Nghĩa Hưng" và "Trung Chân ứng nghĩa đạo" làm ṇng cốt. Đặc biệt, Hoàng Hoa Thám đă chỉ đạo cuộc khởi nghĩa ngày 27-6-1908 của binh lính yêu nước ở Hà Nội (gọi là vụ Hà thành đầu độc). Sự kiện làm chấn động khắp cả nước.

Ngày 29-1-1909, Thống sứ Bắc kỳ đă huy động 15.000 quân chính quy và khố xanh, 400 lính dơng là một lực lượng lớn nhất từ trước tới lúc đó do tên đại tá Batay và tên Việt gian Lê Hoan chỉ huy. Chúng mở cuộc tổng tấn công vào căn cứ Yên Thế. Cuộc chiến đấu không cân sức này đă làm cho nghĩa quân tổn thất nặng nề.

Đến cuối năm 1919, Hoàng Hoa Thám chỉ c̣n lại bên ḿnh hai thủ hạ tâm phúc. Tuy vậy, ba thầy tṛ vẫn sống chết đến cùng ở núi rừng Yên Thế.

Cuối tháng 12-1912, Lương Tam Kỳ, một tên trùm thổ phỉ đă đầu hàng Pháp, cùng với bọn chỉ điểm người Hoa sát hại Hoàng Hoa Thám ngày 10-2-1913. Năm ấy ông 55 tuổi.

Hoàng Hoa Thám (tức Đề Thám), người được mệnh danh là "hùm xám" vùng Yên Thế đă làm cho bọn quan cai trị từ Thống sứ Bắc Kỳ đến những tên Công sứ mấy tỉnh thượng du Bắc Bộ phải "lo sợ đến bạc đầu". Phan Bội Châu suy tôn ông là một vị tướng quân chân chính (Chân tướng quân).

Hoàng Hoa Thám xứng đáng là anh hùng dân tộc ở cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20.