Hắn vừa đi vừa chửi
. Bao giờ cũng thế, cứ rượu xong là hắn chửi . Bắt đầu chửi trời . Có hề ǵ
? Trời có của riêng nhà nào ? Rồi hắn chửi đời . Thế cũng chẳng sao: đời là
tất cả nhưng chẳng là ai . Tức ḿnh hắn chửi ngay tất cả làng Vũ Đại . Nhưng
cả làng Vũ Đại ai cũng nhủ, "Chắc nó trừ ḿnh ra!" Không ai lên tiếng cả .
Tức thật! Ồ! Thế này th́ tức thật! Tức chết đi được mất! Đă thế, hắn phải
chửi cha đứa nào không chửi nhau với hắn. Nhưng cũng không ai ra điềụ Mẹ kiếp!
Thế th́ có phí rượu không? Thế th́ có khổ hắn không? Không biết đứa chết mẹ
nào đẻ ra thân hắn cho hắn khổ đến nông nỗi này ? A ha! Phải đấy, hắn cứ thế
mà chửi, hắn chửi đứa chết mẹ nào đẻ ra thân hắn, đẻ ra cái thằng Chí Phèo!
Hắn nghiến răng vào mà chửi cái đứa đă đẻ ra Chí Phèo . Nhưng mà biết đứa
nào đă đẻ ra Chí Phèo ? Có trời mà biết! Hắn không biết, cả làng Vũ Đại cũng
không ai biết...
Một anh đi thả ống lươn, một buổi sáng tinh sương đă thấy hắn trần truồng và
xám ngắt trong một váy đụp để bên một ḷ gạch bỏ không, anh ta rước lấy và đem
về cho một người đàn bà góa mù . Người đàn bà góa mù này bán hắn cho một bác
phó cối không con, và khi bác phó cối này chết th́ hắn bơ vơ, hết đi ở cho
nhà này lại đi ở cho nhà nọ . Năm hai mươi tuổi, hắn làm canh điền cho ông
lư Kiến, bấy giờ cụ bá Kiến, ăn tiên chỉ làng. H́nh như có mấy lần bà ba nhà
ông lư, c̣n trẻ lắm mà lại hay ốm lửng, bắt hắn bóp chân, hay xoa bụng, đấm
lưng ǵ đấy . Người ta bảo ông lư ra đ́nh th́ hách dịch, cả làng phải sợ, mà
về nhà th́ lại sợ cái bà ba c̣n trẻ này . Người bà ấy phốp pháp, má bà ấy
hây hây, mà ông lư th́ hay đau lưng lắm; những người có bệnh đau lưng hay sợ
vợ mà chúa đời là khoẻ ghen. Có người bảo ông lư ghen với anh canh điền khoẻ
mạnh mà sợ bà ba không dám nói . Có người th́ bảo anh canh điền ấy được bà
ba quyền thu quyền bổ trong nhà tin cẩn nên lấy trộm tiền trộm thóc nhiều .
Mỗi người nói một cách. Chẳng biết đâu mà lần. Chỉ biết một hôm Chí bị người
ta giải huyện rồi biệt tăm đến bảy, tám năm rồi một hôm, hắn lại lù lù ở đâu
lần về . Hắn về lớp này trông khác hẳn, mới đầu chẳng ai biết hắn là ai .
Trông đặc như thằng sắng cá! Cái đầu th́ trọc lốc, cái răng cạo trắng hớn,
cái mặt th́ đen mà rất câng câng, hai mắt gườm gườm trông gớm chết! Hắn mặc
quần áo nái đen với áo Tây vàng. Cái ngực phanh, đầy những nét chạm trổ rồng,
phượng với một ông thày tướng cầm chuỳ, cả hai cánh tay cũng thế . Trông gớm
chết!
Hắn về hôm trước hôm sau đă thấy ngồi ở chợ uống rượu với thịt chó suốt từ
trưa cho đến xế chiều . Rồi say khướt, hắn xách một cái vỏ chai đến cổng nhà
bá Kiến, gọi tận tên tục ra mà chửi . Cụ bá không có nhà . Thấy điệu bộ hung
hăng của hắn, bả cả đùn bà hai, bà hai thúc bà ba, bà ba gọi bà tư, nhưng
kết cục chẳng bà nào dám ra nói với hắn một vài lời phải chăng. Mắc phải cái
thằng liều lĩnh quá, nó lại say rượu, tay nó lại nhăm nhăm cầm một cái vỏ
chai, mà nhà lúc ấy toàn đàn bà cả ... Thôi th́ cứ đóng cái cổng cho thật
chặt, rồi mặc thây cha nó, nó chửi th́ tai liền miệng ấy, chửi rồi lại nghe
. Thành thử chỉ có ba con chó dữ với một thằng say rượụ.. Thật là ầm ỹ! Hàng
xóm phải một bữa điếc tai, nhưng có lẽ trong bụng th́ họ hả: xưa nay họ mới
chỉ được nghe bà cả, bà hai, bà ba, bà tư nhà cụ bá chửi người ta, bây giờ
họ mới được nghe người ta chửi lại cả nhà cụ bá . Mà chửi mới sướng miệng
làm sao! Mới ngoa ngắt làm sao! Họ bảo nhau: phen này cha con thằng bá Kiến
đố c̣n dám vác mặt đi đâu nữa! Mồ mả tổ tiên đến lộn lên mất. Cũng có người
hiền lành hơn bảo, "Phúc đời nhà nó, chắc ông lư không có nhà ...". Ông lư
đây là ông lư Cường, con giai cụ bá nổi tiếng là hách dịch, coi người như
rơm rác. Phải ông lư Cường thử có nhà xem nào! Quả nhiên họ nói có sai đâu!
Đấy, có tiếng người sang sảng quát, "Mày muốn lôi thôi ǵ ? Cái thằng không
cha không mẹ này! Mầy muốn lôi thôi ǵ ?..." Đă bảo mà! Cái tiếng quát tháo
kia là tiếng lư Cường. Lư Cường đă về! Lư Cường đă về! Phải biết... A ha!
Một cái tát rất kêu . Ôi! Cái ǵ thế nàỷ Tiếng đấm, tiếng đá nhau b́nh bịch.
Thôi cứ gọi là tan xương! Bỗng "choang" một cái, thôi phải rồi, hẳn đập cái
chai vào cột cổng... Ồ hắn kêu! Hắn vừa chửi vừa kêu làng như bị người ta
cắt họng. Ồ hắn kêu!
-- Ôi làng nước ôi! Cứu tôi với ... Ôi làng nước ôi! Bố con thằng Kiến nó
đâm chết tôi! Thằng lư Cường nó đâm chết tôi rồi, làng nước ôi!... Và họ
thấy Chí Phèo lăn lộn dưới đất, vừa kêu vừa lấy mảnh chai cào vào mặt. Máu
ra loe loét trông gớm quá! Mấy con chó xông xáo quanh hắn, sủa rất hăng. Lư
Cường hơi tái mặt, đứng nh́n mà cười nhạt, cười khinh bỉ . Hừ! Ngỡ là ǵ,
chẳng hoá ra nằm ăn vạ! Th́ ra hắn định đến đây nằm vạ!
Người ta tuôn đến xem. Mấy cái ngơ tối chung quanh đùn ra biết bao nhiêu là
người! Thật ồn ào như chợ. Bà cả, bà hai, bà ba, bà tư nhà cụ bá vững dạ v́
có anh lư, cũng xưng xỉa ra chửi góp. Thật ra, các bà muốn xem Chí Phèo ra
làm sao ? Không khéo nó có ư gieo vạ cho cụ ông phen này ...
Nhưng kia cụ ông đă về . Cụ cất tiếng rất sang hỏi: "Cái ǵ mà đông như thế
này ?" Chỗ này "lạy cụ" chỗ kia "lạy cụ", người ta kính cẩn đứng giăn ra, và
Chí Phèo bỗng nằm dài không nhúc nhích rên khe khẽ như gần chết.
Thoáng nh́n qua, đă hiểu cơ sự rồi . Làm lư trưởng rồi chánh tổng, bây giờ
lại đến lượt con cụ làm lư trưởng, những việc như thế này cụ không lạ ǵ .
Cụ hăy quát mấy bà vợ đang xưng xỉa chực tâng công với chồng:
-- Các bà đi vào nhà: đàn bà chỉ lôi thôi, biết ǵ ?
Rồi quay lại bọn người làng, cụ dịu giọng hơn một chút:
-- Cả các ông các bà nữa, về thôi đi chứ! Có ǵ mà xúm lại như thế này ?
Không ai nói ǵ, người ta lảng dần đi . V́ nể cụ bá cũng có, nhưng v́ nghĩ
đến sự yên ổn của ḿnh cũng có: người nhà quê vốn ghét lôi thôi . Ai dại ǵ
đứng ỳ ra đấy, có làm sao họ triệu ḿnh đi làm chứng. Sau c̣n trơ lại Chí
Phèo và cha con cụ bá . Bây giờ cụ mới lại gần hắn, khẽ lay và gọi:
-- Anh Chí ơi! Sao anh lại làm ra thế ?
Chí Phèo lim dim mắt, rên lên:
-- Tao chỉ liều chết với bố con nhà mầy đấy thôi . Nhưng tao mà chết th́ có
thằng sạt nghiệp, mà c̣n rũ tù chưa biết chừng.
Cụ bá cười nhạt, nhưng tiếng cười gịn giă lắm: người ta bảo cụ hơn người
cũng chỉ bởi cái cười .
-- Cái anh này nói mới hay! Ai làm ǵ anh mà anh phải chết? Đời người chứ có
phải có ngoé đâu ? Lại say rồi phải không?
Rồi đổi giọng cụ làm thân mật hỏi:
-- Về bao giờ thế ? Sao không vào tôi chơi ? Đi vào nhà uống nước.
Thấy Chí Phèo không nhúc nhích, cụ tiếp luôn:
-- Nào đứng lên đi . Cứ vào đâu uống nước đă . Có cái ǵ ta nói chuyện tử tế
với nhau . Cần ǵ phải làm thanh động lên như thế, người ngoài biết, mang
tiếng cả .
Rồi vừa xốc Chí Phèo, cụ vừa phàn nàn:
-- Khổ quá! Giá có tôi ở nhà th́ đâu đến nỗi . Ta nói chuyện với nhau, thế
nào cũng xong. Người lớn cả, chỉ một câu chuyện với nhau là đủ . Chỉ tại
thằng lư Cường nóng tính không nghĩ trước nghĩ sau . Ai, chứ anh với nó c̣n
có họ kia đấy .
Chí Phèo chả biết họ hàng ra làm sao, nhưng cũng thấy ḷng nguôi nguôi . Hắn
cố làm ra vẻ nặng nề, ngồi lên. Cụ bá biết rằng ḿnh đă thắng, đưa mắt nháy
con một cái:
-- Lư Cường đâu ! Tội mày đáng chết. Không bảo người nhà đun nước, mau lên !
Cụ dắt Chí Phèo đứng dậy, giục thêm vài tiếng nữa, và Chí Phèo chịu đi; hắn
chỉ cố khập khiễng cái chân như bị què . Là v́ lúc ấy trong người hắn rượu
đă hơi nhạt rồi, không c̣n kêu gào chửi bới; và không c̣n nghe kêu gào chửi
bới, hắn thấy h́nh như không hăng hái nữa . Sự ngọt ngào làm mềm nhũn, vả
lại những người đứng xem về cả rồi, hắn thấy hắn h́nh như trơ trọi . Cái sợ
cố hữu trong ḷng thức dậy, cái sợ xa xôi của ngày xưa, hắn thấy quá táo bạo
. Không táo bạo mà dám gây sự với cha con lư Kiến, bốn đời làm tổng lư . Và
nghĩ thế, hắn thấy hắn cũng oai . Hắn làm cái ông ǵ ở làng này ? Không vây
cánh, không họ hàng thân thích; anh em không có, đến bố mẹ cũng không... Ờ,
thế mà dám độc lực chọi nhau với lư trưởng, chánh tổng, bá hộ tiên chỉ làng
Vũ Đại, Chánh Hội đồng kỳ hào, huyện hào, Bắc kỳ nhân dân đại biểu, khét
tiếng đến cả trong hàng huyện. Thử hỏi đă có mặt nào trong cái làng hơn hai
ngh́n xuất đinh này làm được thế ? Kể làm rồi có chết cũng là cam tâm. Vậy
mà không: cái cụ bá thét ra lửa ấy lại xử nhũn, mời hắn vào nhà xơi nư+'c.
Thôi cũng hả, đă xử nhũn th́ hắn vào . Nhưng bỗng hắn lại hơi ngần ngại:
biết đâu cái lăo cáo già này nó chả lại lừa hắn và nhà rồi lôi thôi ? Ồ mà
thật, có thể như thế lắm! Này nó hăy lôi ngay mấy cái mâm cái nồi hay đồ
vàng, đồ bạc ra khoác vào cổ hắn, rồi cho vợ ra kêu làng lên rồi cột cổ hắn
vào, chần cho một trận om xương, rồi vu cho là ăn cướp th́ sao ? Cái thằng
bá Kiến này, già đời đục khoét, c̣n đớp cái nước ǵ mà phải chịu lép như
trấu thế ? Thôi dại ǵ mà vào miệng cọp, hắn cứ đứng đây này, cứ lăn ra đây
này, lại kêu toáng lên xem nào . Nhưng nghĩ ngợi một tí, hắn lại bảo: kêu
lên cũng không nước ǵ! Lăo bá vừa nói một tiếng, bao nhiêu người đă ai về
nhà nấy, hắn có lăn ra kêu nữa, liệu có c̣n ai ra ? Vả lại bây giờ rượu nhạt
rồi, nếu lại phải rạch mặt thêm mấy nhát th́ cũng đau . Thôi cứ vào! Vào th́
vào, cần quái ǵ . Muốn đập đầu th́ vào ngay giữa nhà nó mà đập đầu c̣n hơn
ở ngoài . Cùng lắm, nó có giở quẻ, hắn cũng chỉ đến đi ở tù . Ở tù th́ hắn
coi là thường. Thôi cứ vào ...
Vào rồi, hắn mới biết những cái hắn sợ là hăo cả . Bá Kiến quả có ư muốn dàn
xếp cùng hắn thật. Không phải cụ đớn, chính thật cụ khôn róc đời, thứ nhất
sợ kẻ anh hùng, thứ hai sợ kẻ cố cùng liều thân. Chí Phèo không là anh hùng,
nhưng nó là cái thằng liều lĩnh. Liều lĩnh th́ c̣n ai thèm chấp ! Thế nào là
mềm nắn rắn buông? Cái nghề làm việc quan, nếu nhất nhất cái ǵ cũng đè đầu
ấn cổ th́ lại bán nhà đi cho sớm. Cụ vào bảo lư Cường như thế đấy . Vũ dũng
như hắn mà làm được lư trưởng là nhờ có cụ. Cụ mà chết đi rồi "chúng nó" lại
không cho ăn bùn.
Tiếng vậy, làm tổng lư không phải việc dễ . Ở cái làng này, dân quá hai
ngh́n, xa phủ xa tỉnh, kể ăn th́ cũng dễ ăn nhưng không phải hễ làm lư
trưởng th́ cứ việc ngồi mà khoét. Hồi năm nọ, một thầy địa lư qua đây có bảo
đất làng này vào cái thế "quần ngư tranh thực", v́ thế mà bọn đàn anh chỉ là
một đàn cá tranh mồi . Mồi th́ ngon đấy, nhưng mà năm bè bảy mối, bè nào
cũng muốn ăn. Ngoài mặt tử tế với nhau, nhưng thật ra trong bụng lúc nào
cũng muốn cho nhau lụn bại để cưỡi lên đầu lên cổ . Ngay thằng Chí Phèo này
đến đây sinh sự biết đâu lại không có thằng nào ẩy đến? Nếu cụ không chịu
nhịn, làm cho to chuyện có khi tốn tiền. Cái nghề quan bám thằng có tóc ai
bám thằng trọc đầu ? Bỏ tù nó th́ dễ rồi; nhưng bỏ tù nó, cũng có ngày nó
được ra, liệu lúc ấy nó có để yên ḿnh không chứ ? Cụ phải cái vụ thằng Năm
Thọ, măi đến bây giờ chưa quên.
Năm Thọ vốn là một thằng đầu ḅ đầu bướu . Hồi ấy, bá Kiến mới ra làm lư
trưởng, nó h́nh như ḱnh nhau với lăo ra mặt; lư Kiến muốn trị nhưng chưa có
dịp. được ít lâu, hắn can dự và một vụ cướp bị bắt giam; lư Kiến ngấm ngầm
vận động cho vào tù . Vẫn tưởng một người vai vế như Năm Thọ mà thất cơ lỡ
vận đến nỗi tội tù làm ǵ c̣n dám vác cái mặt mo về làng? Lư Kiến mừng thầm
rằng đă nhổ được cây đinh trước mắt. Nào ngờ một buổi tối lư Kiến đang ngồi
một ḿnh soạn giấy má th́ Năm Thọ vác dao xộc vào . Nó đứng chặn lấy cửa và
bảo: nếu kêu lên một tiếng th́ đâm chết liền, th́ ra nó vượt ngục và về đây
nhờ ông lư một cái thẻ mang tên một người lương thiện và một trăm đồng bạc
để trốn đi . Nó bảo: nghe nó th́ nó đi biệt, mà không nghe nó th́ nó đâm
chết, rồi muốn ra sao th́ ra; c̣n muốn sống với vợ con th́ nghe nó .
Lẽ tất nhiên là lư Kiến nghe, Năm Thọ đi phen ấy là mất tăm, cũng không bao
giờ về nữa thật. Nhưng thói đời, tre già măng mọc, có bao giờ hết những
thằng du côn? Năm Thọ vừa đi, lại có binh Chức ở đâu lần về . Mà thằng này
lúc nó c̣n ở nhà, nào nó có ngạo ngược ǵ cho cam! Người ta đă phải gọi hắn
là cục đất. Ai bảo sao th́ ư hữ làm vậy, mới quát một tiếng, th́ đă đái ra
cả quần, thuế bổ một đồng th́ đóng quá hai, đến nỗi có con vợ hay hay mắt,
bị người ta ghẹo cũng chỉ im im rồi về nhà hành vợ chứ chẳng dám ho hoe ǵ,
thế đấy: cái nghề đời hiền quá cũng hoá ngu, ở đâu chứ ở đất này đă ngu, đă
nhịn th́ chúng nó ấn cho đến không c̣n ngóc đầu lên được. Hắn làm th́ làm
cật lực mà quanh năm nghèo rớt mồng tơi; chỉ v́ một miếng cũng không giữ
được mà ăn; đứa nào nó vớ nó cũng xoay, mà đứa nào xoay cũng chịu . Sau cùng
bực quá, hắn ra đi lính. Lại càng thêm tội ! Không bực c̣n được vợ, tuy rằng
thỉnh thoảng có bị sây sớt ra ngoài, những vẫn c̣n là vợ ḿnh. Bực th́ hoá
ra mất vợ . Bởi v́ chị vợ ở nhà c̣n trẻ, mới hai con, cái mắt sắc như dao
lại hồng hồng đôi má, bỗng nhiên lại sinh ra vắng chồng, của ngon trờ trờ
ngay trước mắt, ai mà chịu được?
Nhà chị binh ở gần đường. Ông phó đi đánh bạc ban đêm về cũng tạt vào; anh
trương tuần đi tuần cũng tạt vào; anh hàng xóm cũng ṃ sang, thậm chí đến
cái thằng hương điền, đầu hai thứ tóc, già đời làm đầy tớ cho các ông lư
trưởng, cũng mon men vào gạ gẫm. Vợ binh Chức đă nghiễm nhiên thành một con
nhà thổ không phải trả tiền để bọn lư dịch lớn nhỏ trong làng chuyên đổi .
Chính ngay lư Kiến, tuy hồi ấy đă có đến ba vợ, cũng không nỡ bỏ hoài cái
của không dưng được trời cho; và không bỏ hoài, ông c̣n được lợi . Mỗi lần
chị binh đi lĩnh lương hay lĩnh măngđda của chồng, phải mượn ông lư đi nhận
thực. Không ông lư nào vác nhà đi ăn mà nhận thực cho người ta, điều ấy đă
cố nhiên. Nhưng với lư Kiến th́ không những cơm rượu tiền túi, c̣n phải cho
ngồi chung xe và con ở lại tỉnh nữa . Thế là mấy đồng bạc lương đi đời; mấy
đứa con của chị ngày mai chỉ được mấy cái kẹo đạn mút, hay hậu hĩnh ra th́
được mấy cặp bánh giầy gị ăn. Thành thử công lao anh binh, rút lại chỉ cho
chị binh mỗi tháng mỗi lần hưởng những cuộc vui với ông lư nhà .
Chẳng hiểu anh ta cũng biết thế mà chán cảnh nhà hay sao mà măn hạn ba năm
cũng không thấy về . Rồi ít lâu sau, có trát về làng bắt tróc nă và áp giải
tên Trần Văn Chức. Lư Kiến khai tên ấy thuộc hạng dân lưu tán không về làng.
Nhưng khai hôm trước th́ hôm sau hắn về . Lư Kiến sai đầy tớ đem trát đến
nhà đ̣i hắn. Hắn đến ngay, nhưng lại dẫn theo cả vợ và hai con. Không đợi
ông lư nói một câu, hắn rút một con dao chọc tiết lợn ra, nhăm nhăm cầm ở
tay mà bảo rằng: "Chẳng nói dấu ǵ ông, tôi can án giết người . Nếu ông
không thương, mà bắt giải th́ vợ con tôi chết đói . Thôi th́ đằng nào chúng
nó cũng chết, tôi đâm chúng nó chết ở đây rồi ông bắt đi ở tù luôn thể". Mắt
hắn đỏ ngầu; lưỡi dao hắn hoa lên loang loáng, chỉ trông cũng lạnh gáy . Hắn
có thể giết người được lắm, mà không phải chỉ giết có vợ và con thôi, khi
hắn đă có gan đâm chết vợ con hắn th́ hắn có kiêng ǵ đến cái cổ của người
khác nữa ? Lư Kiến nghĩ ngợi một lúc rồi bảo cứ về rồi ông liệu . Ông liệu
nghĩa là ông che đậy cái án của hắn cho không ai biết và mỗi lần có trát về
nhắc, ông lại khai rằng: vẫn chưa có tên Chức về . Thế là hắn cứ nghiễm
nhiên sống ở ngay chính giữa quê hương hắn. Và bây giờ người ta thấy vợ hắn
rất chính chuyên mà lại trung thành, thị chăm chỉ làm để nuôi hắn. Những ông
trưởng, ông phó tự nhiên nghĩ bụng rằng: người ta có chồng rồi mà c̣n chàng
màng th́ phải tội; ai cũng sinh tử tế cả chỉ trừ anh binh, bởi v́ Chức bây
giờ lại rất mực là ngang ngược. Hắn ăn vườn đấy, nhưng chẳng chịu nộp thuế
cho ai . Thúc hắn th́ hắn chửi, cắm vườn hắn th́ hắn chém, sinh chuyện với
hắn th́ chính lư trưởng làng có lỗi bởi v́ cố ư ẩn lậu hắn là một tên can
phạm. Ấy thế mà hắn cũng chưa vừa ḷng đâu . Một hôm, không hiểu nghĩ ngợi
thế nào, hắn vác dao đến bảo thẳng vào mặt lư kiến rằng:
-- Hồi tôi c̣n tại ngũ, tôi gởi về nhà có trăm. Không biết vợ tôi có tiêu
pha ǵ, hay là cho trai mà không c̣n một đồng nào cả . Tôi hỏi th́ nó bảo: ở
nhà, đàn bà con gái một ḿnh, không dám giữ tiền, được đồng nào mang gửi ông
lư cả . Tôi sợ nó bịa ra nên đă trói sẵn nó ở nhà . Bây giờ tôi đến thưa với
ông, tính toán xem được bao nhiêu cho đem về nuôi cháu . Thiếu một đồng th́
tôi không để yên cho chúng nó .
Lư Kiến hiểu rằng: "chúng nó" đây có thể gồm cả ông. Ông cười nhạt bảo rằng:
-- Thế này này anh binh ạ: chị ấy gửi tôi th́ quả là không có ...
Hắn trợn mắt lên quát:
-- Thế th́ thằng nào ăn đi ?
Lư Kiến vội nói lấp ngay:
-- Thế nhưng mà anh có thiếu tiền th́ cứ bảo tôi một tiếng. Chị ấy trót tiêu
đi rồi th́ có giết cũng chẳng ra . Lôi thôi làm ǵ sinh tội .
Ông mở tráp ra quăng hắn năm đồng bạc. Hắn cầm lấy, "lạy ông" tử tế, rồi
xách dao ra về . Từ hôm ấy hắn thành tử tế với lư Kiến, nhận là chỗ đầy tớ
chân tay, nhưng lư Kiến thỉnh thoảng vẫn phải cho hắn tiền. Cho măi đến năm
ngoái đây, hắn chết...
Th́ năm nay lại nảy ra Chí Phèo, một thằng hiền lành như đất -- tội nghiệp
cho hắn, có lần lư Kiến thấy hắn vừa bóp đùi cho bà ba, vừa run run! Bỗng
nhiên vùng dậy già néo đứt dây . Cụ tiên chỉ làng Vũ Đại nhận ra rằng: đè
nén con em đến nỗi nó không chịu được phải bỏ làng đi là dại . Mười thằng đă
đi ra th́ chín thằng trở về với cái vẻ hung đồ, cái tính ương ngạnh học từ
phương xa . Một người khôn ngoan chỉ bóp đến nửa chừng. Hăy ngấm ngầm đẩy
người ta xuống sông, nhưng rồi lại dắt nó lên để nó đền ơn. Hăy đập bàn đập
ghế đ̣i cho được năm đồng, nhưng được rồi th́ lại vất trả lại năm hào "v́
thương anh túng quá" ! Và cũng phải tùy mặt nữa: những thằng có máu mặt, vợ
đẹp, con đàn, chính là những thằng sợ quan và dễ bóp; trái lại, những thằng
tứ cố vô thân, giết chúng nó th́ dễ, nhưng được chỉ c̣n có xương; mà gây với
chúng là mở một dịp tốt để cho các phe nghịch xoay lại ḿnh. Làng nào cũng
có nhiều cánh, mỗi cánh kết bè đảng chung quanh một người: cánh cụ bá Kiến,
cánh ông đội Tảo, cánh ông Tư Đạm, cánh ông Bát Tùng... Bằng ấy cánh du lại
với nhau để bóc lột con em, nhưng ngấm ngầm chia rẽ, nhè từng chỗ hở để mà
trị nhau . Cụ lại nhận ra rằng: ở cái đất nhà quê, bọn dân hiền lành chỉ è
cổ làm nuôi bọn lư hào, nhưng chính bọn lư hào, nhiều khi lại phải ngậm
miệng cung cấp cho những thằng cùng hơn cả dân cùng liều lĩnh, lúc nào cũng
có thể cầm dao đâm người hay đâm ḿnh.
Nhưng cụ không phải là một người ưa than thở . Than thở chẳng ích ǵ cho ai,
cái bọn dân đinh suốt đời bị đèn nén kia sỡ dĩ bị đè nén suốt đời chỉ v́ khi
bị đè nén chúng chỉ biết than thở chứ không biết làm ǵ khác. Cụ bá Kiến
không cần than thở: trị không lợi th́ cụ dùng. Cụ nghĩ bụng cũng phải có
những thằng đầu ḅ chứ ? Không có những thằng đầu ḅ th́ lấy ai mà trị những
thằng đầu ḅ ? Thế lực của cụ sở dĩ lấn át được các vây cánh khác, một phần
lớn cũng bởi cụ biết mềm biết cứng, biết thu phục những thằng bạt mạng không
sợ chết và không sợ đi tù . Những thằng ấy chính là những thằng được việc.
Khi cần đến, chỉ cho nó dăm hào uống rượu, là c ó thể sai nó đến tác hại bất
cứ anh nào không nghe ḿnh. Gặp người bướng bỉnh, đanh thép th́ nó lừa đốt
nhà hay cho mấy lát dao; gặp người non mặt, th́ nó quăng chai rượu lậu, hay
gây sự rồi lăn ra kêu làng. Có chúng nó sinh chuyện th́ mới có dịp mà ăn,
nếu không th́ giữa đám dân hiền lành và yên phận này, khéo lắm chỉ bóp nặn
được vào vụ thuế . Thuế một năm có một lần nếu chỉ trông vào đấy th́ bán cha
đi cũng không đủ để bù vào chỗ ba, bốn ngh́n bạc chạy chọt để tranh triện
đồng.
V́ thế, đêm hôm ấy, ở nhà lư Kiến ra về, Chí Phèo vô cùng hả hê! Bá Kiến đă
không vu vạ ǵ cho hắn, lại c̣n giết gà mua rượu cho hắn uống, xong lại đăi
thêm đồng bạc để về uống thuốc. Đồng bạc, làm ǵ đến thế ? Hắn loạng choạng
vừa đi vừa cười; hắn chẳng cần đến ba xu . Lúc ngồi tù, hắn có học mót được
mấy bài thuốc giấu: chỉ vài nắm lá, là mặt hắn lại đâu vào đấy ngay . C̣n
đồng bạc lại để đi uống rượu ...
Hắn uống được có vừa ba hôm, hôm thứ tư th́ hắn trợn mắt lên, bảo con mẹ
hàng rượu rằng:
-- Hôm nay ông không có tiền; nhà mày bán chịu cho ông một chai . Tối ông
mang tiền đến trả .
Mụ hàng rượu hơi ngần ngừ . Thế là hắn rút bao diêm đánh cái x̣e, châm lên
mái lều của mụ . Mụ hoảng hốt kêu la om x̣m vội dập tắt được ngọn lửa vừa
mới cháy . Rồi khóc khóc mếu mếu, mụ đưa chai rượu . Hắn hầm hầm, chĩa vào
mặt mụ bảo rằng:
-- Cái giống nhà mày không ưa nhẹ! Ông mua chứ ông có xin nhà mày đâu! Mày
tưởng ông quỵt hở ? Mày thử hỏi cả làng xem ông có quỵt của đứa nào bao giờ
không? Ông không thiếu tiền! Ông c̣n gửi đằng cụ bá, chiều này ông đi lấy về
ông trả .
Mụ vừa kéo vạt áo lên quệt nước mũi, vừa bảo:
-- Chúng cháu không dám chắc lép, nhưng quả là ít vốn.
Hắn quát lên:
-- Ít vốn chỉ tối nay ông trả . Nhà mày đă chết ngay bây giờ hay sao ?
Rồi hắn xách chai ra về . Hắn về cái miếu con ở bờ sông, v́ vốn từ trước đến
nay không có nhà . Lúc đi đường hắn đă vặn được ở nhà nào đó bốn quả chuối
xanh, và bốc của một cô hàng xén một rúm con muối trắng. Bây giờ hắn uống
rượu với chuối xanh chấm muối trắng và thấy rằng cũng ngon. Hắn uống rượu
với cái ǵ cũng ngon.
Uống xong hắn chùi miệng, rồi ngật ngà ngật ngưỡng đến nhà bá Kiến. Gặp ai
hắn cũng bảo: hắn đến nhà bá Kiến đ̣i nợ đây! Mới trông thấy hắn vào đến
sân, bá Kiến đă biết hắn đến sinh sự rồi . Cái mắt th́ ngầu lên, hai chân
th́ đi lảo đảo, cái môi bầm lại mà run bần bật. Cũng may, hắn không cầm vỏ
chai, bá Kiến cũng dơng dạc hỏi:
-- Anh Chí đi đâu đấy ?
Hắn chào to:
-- Lạy cụ ạ . Bẩm cụ ... Con đến cửa cụ để kêu cụ một việc ạ! Giọng hắn lè
nhè và tiếng đă gần như méo mó . Nhưng bộ điệu th́ lại như hiền lành; hắn
vừa găi đầu găi tai, vừa lải nhải:
-- Bẩm cụ từ ngày cụ bắt đi ở tù, con lại sinh ra thích đi ở tù, bẩm có thế,
con có nói gian th́ trời tru đất diệt, bẩm quả đi ở tù sướng quá! Đi ở tù
c̣n cơm để mà ăn, bây giờ về làng về nước, một thước cắm dùi không có, chả
làm ǵ nên ăn. Bẩm cụ, con lại đến kêu cụ, cụ lại cho con đi ở tù ...
Cụ bá quát, bắt đầu bao giờ cũng quát để thử dây thần kinh của người .
-- Anh này lại say khướt rồi .
Hắn xông lại gần, đảo ngược mắt giơ tay lên nửa chừng:
-- Bẩm không ạ, bẩm thật là không say . Con đến xin cụ cho con đi ở tù mà
nếu không được th́ ... th́ ... thưa cụ...
Hắn móc đủ mọi túi, để t́m một cái ǵ, hắn giơ ra: đó là một con dao nhỏ,
nhưng rất sắc. Hắn nghiến răng nói tiếp:
-- Vâng, bẩm cụ không được th́ con phải đâm chết dăm ba thằng, rồi cụ bắt
con giải huyện.
Rồi hắn cúi xuống, tần mần gọt cạnh cái bàn lim. Cụ bá cười khanh khách --
cụ vẫn tự phụ hơn đời cái cười Tào Tháo ấy -- cụ đứng lên vỗ vai hắn mà bảo
rằng:
-- Anh bứa lắm. Nhưng này, anh Chí ạ, anh muốn đâm người cũng không khó ǵ .
Đội Tảo nó c̣n nợ tôi năm mươi đồng đấy, anh chịu khó đến đ̣i cho tôi, đ̣i
được tự nhiên có vườn.
Đội Tảo là một tay vai vế trong làng. Vây cánh ông ta mạnh, vẫn ḱnh nhau
với cánh nhà cụ bá mà cụ bá thường phải chịu bởi hắn là cựu binh, lương hưu
trí nhiều, quen thuộc nhiều, lại ăn nói giỏi . Hắn vay cụ bá năm mươi đồng
đă từ lâu, bây giờ đột nhiên trở mặt vỗ tuột, lấy cớ rằng số tiền ấy tính
vào món tiền chè lư Cường ra làm lư trưởng chưa tạ hắn. Cụ bá tức như chọc
họng, nhưng chưa biết làm thế nào, bởi v́ thằng binh Chức, đầy tớ chân tay
của cụ, khả dĩ đương đầu với hắn được, chết năm ngoái rồi . Bây giờ cụ mới
lại gặp được Chí Phèo, có thể thay cho binh Chức. Cụ thử nói khích xem sao .
Nếu nó trị được đội Tảo th́ tốt lắm. Nếu nó bị đội Tảo trị th́ cụ cũng chẳng
thiệt ǵ, đằng nào cũng có lợi cho cụ cả .
Chí Phèo nhận ngay ! Hắn tức khắc đến nhà đội Tảo, và cất tiếng chửi ngay từ
đầu ngơ . Giá gặp phải hôm khác, th́ có án mạng rồi: đội Tảo cũng có thể đâm
chém được, chưa bao giờ chịu hàng trước cuộc giao tranh. Nhưng phúc đời cho
hắn, hay là cho Chí Phèo, hôm ấy hắn ốm liệt giường, không sao nhắc ḿnh dậy
được, có lẽ hắn cũng không biết Chí Phèo chửi hắn. Vợ hắn, thấy Chí Phèo thở
ra mùi rượu, và biết rơ đầu đuôi món nợ, lấy năm mươi đồng giấu chồng đưa
cho người nhà đi theo Chí Phèo . đàn bà vốn chuộng hoà b́nh; họ muốn yên
chuyện th́ thôi, gai ngạnh làm ǵ cho sinh sự . Vả lại, bà đội cũng nghĩ
rằng chồng ḿnh đang ốm ... chồng ḿnh có nợ người ta hẳn hoi ... Và năm
chục đồng bạc đối với nhà ḿnh là mấy, lôi thôi lại chả tốn đến ba lần năm
chục đồng!
V́ thế, Chí Phèo mới được vênh vênh ra về: hắn thấy hắn oai thêm bậc nữa .
Hắn tự đắc: "anh hùng làng này cóc có thằng nào bằng ta !" Cụ bá thấy ḿnh
thắng bên địch mà không cần đến hội đồng làm biên bản xem chừng thích chí .
Cụ đưa luôn cho anh đầy tớ chân tay mới luôn năm đồng.
-- Cả năm chục đồng này phần anh, nhưng nếu anh lấy cả th́ chỉ ba hôm là tan
hết. Vậy anh cầm lấy chỗ này uống rượu c̣n để tôi bán cho anh mảnh vườn;
không có vườn đất th́ làm ăn ǵ ?
Chí Phèo "vâng dạ" ra về . Mấy hôm sau, cụ bá bảo lư Cường cho hắn năm sào
vườn ở băi sông cắm thuế của một người làng hôm nọ . Chí Phèo bỗng thành ra
có nhà . Hồi ấy hắn mới đâu hăm bảy hay hăm tám tuổi ...
Bây giờ th́ hắn đă thành người không tuổi rồi . Ba mươi tám hay ba mươi
chín? Bốn mươi hay là ngoài bốn mươi ? Cái mặt hắn không trẻ cũng không già:
nó không c̣n phải là mặt người: nó là mặt của một con vật lạ, nh́n mặt những
con vật có bao giờ biết tuổi ? Cái mặt hắn vàng vàng mà lại muốn xạm màu
gio; nó vằn dọc vằn ngang, không thứ tự, biết bao nhiêu là vết sẹo . Vết
những mảnh chai của bao nhiêu lần ăn vạ kêu làng, bao nhiêu lần, hắn nhớ làm
sao nổi ? Bao nhiêu việc ức hiếp, phá phách, đâm chém, mưu hại người ta giao
cho hắn làm! Những việc ấy chính là cuộc đời của hắn; cuộc đời mà hắn cũng
chả biết đă dài bao nhiêu năm rồi . Bởi v́ ngay đến cái thẻ có biên tuổi hắn
cũng không có, trong sổ làng người ta vẫn khai hắn vào hạng dân lưu tán, lâu
năm không về làng. Hắn nhớ mang máng rằng có lần hắn hai mươi tuổi, rồi hắn
đi ở tù, rồi h́nh như hắn hăm nhăm không biết có đúng không? Bởi từ đấy th́
đối với hắn không c̣n ngày tháng nữa . Bởi v́ từ đấy hắn bao giờ cũng say .
Nhưng cơn say của hắn tràn cơn này qua cơn khác, thành một cơn dài, mênh
mông, hắn ăn trong lúc say, thức dậy vẫn c̣n say, đập đầu rạch mặt chửi bới,
dọa nạt trong lúc say, uống rượu trong lúc say, để rồi say nữa, say vô tận.
Chưa bao giờ hắn tỉnh và có lẽ hắn chưa bao giờ tỉnh táo, để nhớ rằng có hắn
ở đời . Có lẽ hắn cũng không biết rằng hắn là con quỷ dữ của làng Vũ Đại, để
tác quái cho bao nhiêu dân làng. Hắn biết đâu hắn đă phá bao nhiêu cơ
nghiệp, đập nát bao nhiêu cảnh yên vui, đạp đổ bao nhiêu hạnh phúc, làm chảy
máu và nước mắt của bao nhiêu người lương thiện. Hắn biết đâu v́ hắn làm tất
cả những việc ấy trong khi người hắn say; hắn say th́ hắn làm bất cứ cái ǵ
người ta sai hắn làm. Tất cả dân làng đều sợ hắn và tránh mặt hắn mỗi lần
hắn qua .
V́ thế cho nên hắn chửi hay là chẳng v́ cái ǵ hắn cũng chửi, cứ rượu xong
là hắn chửi . Hắn chửi như những người say rượu hát. Giá hắn biết hát th́ có
lẽ hắn không cần chửi . Khổ cho hắn và cho người hắn lại không biết hát. Th́
hắn chửi, cũng như chiều nay hắn chửi ...
Hắn chửi trời và đời . Hắn chửi cả làng Vũ Đại . Hắn chửi tất cả những đứa
nào không chửi nhau với hắn. Nhưng cũng mặc, ai mà hoài hơi, tức ḿnh hắn
chửi đứa nào đẻ ra chính hắn, lại càng không ai cần! Và hắn lấy thế làm ức
lắm; bởi v́ người ta không thể chửi nhau một ḿnh; chửi nhau một ḿnh th́
c̣n văn vẻ ǵ! Thế là chắc chắn dă có một cớ để tức tối, một cớ rất chính
đáng để hắn có thể hùng hổ đi báo thù . Phải, hắn phải báo thù, báo thù vào
bất cứ ai . Hắn phải vào nhà nào mới được, bất cứ nhà nào . Hắn sẽ rẽ vào
bất cứ ngơ nào hắn gặp để đập phá đốt nhà hay lăn ra kêu làng nước. Phải
đấy, hắn sẽ rẽ vào bất cứ ngơ nào hắn gặp... Á, đâu kia rồi mau mau ...
Nhưng mà mặt trăng lên, mặt trăng rằm vành vành. Và ánh trăng chảy trên
đường trắng tinh. Ồ, cái ǵ đây, đen và méo mó trên đường trăng nhễ nhại ?
Nó xệch xạc về bên trái, thu gọn vào rồi lại dài loang ra, xé rách vài chỗ .
Nó cứ quần quật dưới chân Chí Phèo . Chí Phèo đứng lại và nh́n nó và hắn
bỗng nghiêng ngả cười . Hắn cười ngặt nghẽo, cười rũ rượi . Giá hắn cứ chửi
lại c̣n dễ nghe! Cái vật xệch xạc trên đường là bóng hắn. Thế là hắn cười,
và hắn quên báo thù: hắn đi qua ngơ đầu tiên rồi . Bây giờ th́ đến ngơ nhà
tự Lăng, một anh thầy cúng có một bộ râu lờ phờ . Chí phèo bỗng nảy ra một
ư: tạt vào đây và đập cái bàn chầu của lăo tự nửa mùa này ra . Bởi v́ lăo tự
này vừa làm thầy cúng lại vừa làm nghề hoạn lợn. Cái đàn của lăo lừng phừng,
nghe c̣n chối tai hơn là lợn kêu . Nhưng lúc vào th́ lăo tự lại đang uống
rượu; lăo uống rượu ngay ở sân, vừa uống vừa vuốt râu, vừa rung rung cái đầu
. Chí Phèo đứng lại nh́n, thấy lăo cũng hay hay . Rồi đột nhiên hắn khát,
trời ơi sao mà khát! Khát đến như cháy họng... Không do dự, hắn lại bên lăo
tự, nhắc lấy chai rượu ngửa cổ dốc vào mồm tu . Lăo tự duỗi cái cổ gà vặt
lông ra, trố mắt lên, nhưng không nói ǵ . Lưỡi lăo ríu lại rồi, c̣n nói làm
sao được? Lăo đă uống hết hai phần chai . C̣n một phần th́ Chí Phèo tu nốt.
Hắn tu có một hơi, rồi khà một cái, chép cái miệng như c̣n thèm. Rồi hắn nắm
lấy mấy cái râu lờ phờ của lăo tự, nâng soi lên trăng mà cười . Lăo tự cũng
cười . Hai thằng say rượu ngả vào nhau mà cười, như một đôi tri kỷ cuồng.
Rồi tự Lăng vào nhà xách hai chai rượu nữa; lăo c̣n đúng hai chai nữa, lăo
mời Chí Phèo uống nữa, uống thật say, không cần ǵ . Cứ việc uống, đừng có
lo ngại ǵ đấy! Vợ lăo chết đến bảy tám năm nay rồi, con gái lăo chửa hoang
bỏ lăo đi, lăo chỉ có một ḿnh, không c̣n vợ con nào mè nheo cả, lăo muốn
uống đến bao giờ th́ uống. Cứ uống! Cứ uống, cứ uống đi ông bạn lạc đường ở
cung trăng xuống ạ! Uống thật tợn, uống đến đái ra rượu th́ mới thích. Nhịn
uống để làm ǵ ? Có giàu có sang, có làm nên ông cả bà lớn nữa, chết cũng
không ai gọi là "cụ lớn mả" ! Lăo sống có đến hơn năm mươi rồi mà chưa thấy
một cụ lớn mả nào sống sót! Chỉ có cái mả, cái mả đất. Ai chết cũng thành
cái mả, say sưa chết cũng thành cái mả, lo ǵ ? Cứ say !
Chưa bao giờ Chí Phèo được thỏa thê đến thế! Hắn lấy làm lạ sao măi đến hôm
nay mới ngồi uống rượu với thằng cha tự này . Chúng uống với nhau rất là
nhiều . Và rất là nhiều . Người ta tưởng như cả làng Vũ Đại phải nhịn uống
để đủ rượu cho chúng uống.
Đến lúc hết cả hai chai th́ tự Lăng đă ḅ ra sân. Lăo ḅ như cua và hỏi Chí
Phèo rằng: người ta đứng lên bằng cái ǵ ? Chí Phèo vần ngửa lăo ra, vuốt
cái râu lờ phờ của lăo mấy cái, rồi để mặc lăo thế, hắn lảo đảo ra về . Hắn
vừa đi vừa phanh ngực ra mà găi . Hắn găi ngực rồi găi cổ, găi mang tai và
găi lên cả đầu . Có lúc hắn phải đứng lại giữa đường mà găi, ghệch chân lên
mà găi, hắn bứt rứt quá, ngứa ngáy quá, và chợt nghĩ đến cái bờ sông gần nhà
. Bởi v́ cái vườn của hắn ở gần một con sông con, nước lặng và trong, khắp
băi trồng toàn dâu, gió đưa đẩy những thân mềm oặt ẹo, cuộn theo nhau thành
làn. Duy có vườn nhà hắn trồng toàn chuối, ở một góc vườn có túp lều con.
Những đêm trăng như đêm nay, cái vườn phẳng ngổn ngang những bóng chuối đen
đen như những cái áo nhuộm vắt tung trên băi . Và những tàu chuối nằm ngửa,
ưỡn cong cong lên hứng lấy trăng xanh rời rợi như là ướt nước, thỉnh thoảng
bị gió lay lại giẫy lên đành đạch như là hứng t́nh.
Chí Phèo vừa ṭ ṃ nh́n những tàu chuối vừa đi xuống vườn. Nhưng hắn không
vào cái túp lều úp xúp mà ra thẳng bờ sông. Hắn định sẽ nhảy xuống tắm cho
khỏi ngứa rồi lăn ngay ra vườn mà ngủ . Tội ǵ chui vào lều, bức đến không
c̣n mà thở được. Một thằng như hắn, đập đầu không chết, huống hồ là gió
sương... Đến bờ sông hắn dừng lại, v́ h́nh như có người . Có người thật, và
hắn ngây ra nh́n.
Hắn nh́n giữa hai lọ nước và tựa lưng vào gốc chuối, một người đàn bà ngồi
tênh hênh. Chính là người đàn bà, hắn biết vậy là nhờ mái tóc dài buông xơa
xuống vai trần và ngực... Hai tay trần của mụ buông xuôi, cái mồm mụ há hốc
lên trăng mà ngủ hay là chết. đôi chân th́ duỗi thẳng ra trước mặt, cái váy
đen xộc xệch... Bên kia, có lẽ v́ mụ giẫy cái yếm xẹo xọ để trật ra cái sườn
nây nây . Tất cả những cái ấy phơi ra trăng, rười rượi những trăng làm trắng
những cái đó có lẽ ban ngày không trắng; trăng làm đẹp lên. Chí Phèo tự
nhiên thấy ứ đầy miệng bao nhiêu là nước dăi, mà cổ th́ lại khô, hắn nuốt
ừng ực, hắn thấy cái ǵ rộn rạo ran khắp người . Bỗng nhiên hắn run run. Ồ
tại sao lại như thế được? Đáng nhẽ chính người đàn bà khốn nạn kia phải run
mới phải, cái người đàn bà dại dột đă nằm ềnh ệch mà ngủ ngay gần nhà hắn
này .
Nhưng người đàn bà ấy là thị Nở, một người ngẩn ngơ như những người đần
trong cổ tích và xấu ma chê quỷ hờn. Cái mặt của thị thực là một sự mỉa mai của
hóa công: nó ngắn đến nỗi người ta có thể tưởng bề ngang lớn hơn bề dài, thế mà
hai má nó lại hóp vào mới thật là tai hại, nếu má nó phinh phính th́ mặt thị lại
c̣n được hao hao như mặt lợn, là thứ mặt vốn nhiều hơn người ta tưởng, trên cổ
người . Cái mũi th́ vừa ngắn, vừa to, vừa đỏ, vừa sần sùi như vỏ cam sành, bành
bạnh muốn chen lẫn nhau với những cái môi cũng cố to cho không thua cái mũi: có
lẽ v́ cố quá cho nên chúng nứt nở như rạn ra . Đă thế thị lại ăn trầu thuốc, hai
môi dày được bồi cho dày thêm một lần, cũng may quết trầu sánh lại, che được cái
màu thịt trâu xám ngoách. Đă thế những cái răng rất to lại ch́a ra: ư hẳn chúng
nghĩ sự cân đối chữa được một vài phần cho sự xấu . Đă thế thị lại dở hơi, đó là
một ân huệ đặc biệt của Thượng đế chí công: nếu sáng suốt th́ người đàn bà ấy sẽ
khổ sở ngay từ khi mua cái gương thứ nhứt. Và thị lại nghèo nếu trái lại, ít nhất
đă có một đàn ông khổ sở . Và thị lại là ḍng giống của một nhà có mả hủi: cái
này khiến không một chàng trai nào phải phân vân. Người ta tránh thị như tránh
con vật nào rất tởm. Ngoài ba mươi tuổi, thị vẫn chưa có chồng. Ở cái làng Vũ
Đại này người ta kết bạn từ khi lên tám, và có khi có con từ lúc mười lăm; không
ai đợi đến năm hai mươi đẻ đứa con thứ nhất. Cứ nh́n t́nh h́nh ấy th́ ta nói
quách: thị Nở không có chồng. Mà thị cũng không c̣n ai thân thích, trừ một người
cô đă có thể gọi được là già, và đă không chồng như thị . Số trời định thế, để
không ai phải trơ trọi trên đời này . Người cô làm thuê cho người đàn bà buôn
chuối và trầu không xếp tàu đi Hải Pḥng, có khi đi tận Ḥn Gai, Cẩm Phả . C̣n
thị sống bằng những nghề lặt vặt ở làng. Hai cô cháu ở trong một cái nhà tre
cách vườn của Chí Phèo bởi một con đê; hắn ở ngoài băi, hai người ở trong xóm.
Có lẽ chính v́ thế mà thị Nở không sợ cái thằng mà cả làng sợ hắn. Gần gũi lâu
cũng sinh quen, mà quen th́ ít khi c̣n sợ . Những người trông coi vườn bách thú
thường bảo răng hổ báo hiền y như mèo . Vả lại có lư nào để thị sợ hắn đâu ? Người
ta không ai sợ kẻ khác phạm đến cái xấu, cái nghèo, cái ngẩn ngơ của ḿnh,Ngày nào thị Nở cũng phải qua vườn nhà hắn hai ba lần, là v́ qua vườn nhà
hắn có một lối đi nhỏ ra sông; trước kia, cả xóm vẫn dùng cái ngơ ấy để ra
sông tắm, giặt hay kín nước. Nhưng từ khi hắn đến người ta thôi dần, t́m một
lối khác đi xa hơn. Trừ thị Nở, th́ đă bảo thị là người dở hơi, thị không
thích làm như kẻ khác. Quá tin ở người, quá tin ở ḿnh liều lĩnh, bướng bỉnh
hay có lẽ chỉ không chịu rời thói quen. Nhưng hăy biết thị cứ đi ngơ ấy và
vẫn chẳng làm sao cả . Thế rồi quen đi . Có lần trong lúc Chí Phèo ngủ, thị
lại vào cả nhà hắn để rọi nhờ lửa nữa, có lần thị xin của hắn một ít rượu về
để bóp chân; hắn mải ngủ càu nhàu bảo thị rằng: ở xó nhà ấy, muốn rót bao
nhiêu th́ rót, để yên cho hắn ngủ . Và lắm lúc thị ngạc nhiên: sao người ta
ghê hắn thế ?
Chiều hôm ấy thị Nở cũng ra sông kín nước như mọi chiều . Nhưng chiều hôm
ấy, trăng lại sáng hơn mọi chiều, trăng tỏa trên sông và sông gợn biết bao
nhiêu gợn vàng. Những vàng ấy rung rinh mới trông th́ đẹp, nhưng trông lâu
mỏi mắt. Gió lại mát như quạt hầu, thị Nở thấy muốn ngáp mà mí mắt th́ nặng
dần, toan díp lại . Thị vốn có một cái tật không sao chữa được, có lúc đột
nhiên muốn ngủ, bất cứ ở đâu hay đang làm ǵ . Bà cô thị bảo thị là một
người vô tâm. Ngáp một cái, thị nghĩ bụng: hăy khoan kín nước, hăy để lọ
xuống ngồi nghỉ đây . Bởi v́ thị đă luật quật đập đất từ trưa tới giờ . Mà
mấy khi được một nơi mát thế, mát rợn da rợn thịt, sung sướng quá! Mát y như
quạt hầu . Thị cởi áo ra ngồi tựa vào gốc chuối, dáng ngồi không kín đáo,
nhưng không bao giờ thị biết thế nào là lả lơi . Con người vô tâm, không hay
nghĩ xa xôi mà . Vả lại ở đây chẳng có ai . Chí Phèo đă về đâu, mà hắn có về
th́ cũng say khướt đă ngủ từ nửa đường và tới nhà tức khắc chúi đầu vào ngủ
nốt. Hắn ra làm ǵ đây, cho có ra nữa th́ đă sao ? Thị không thể sợ hắn có
thể phạm đến thị bởi lẽ rất giản dị là thị chưa thấy ai phạm đến thị bao giờ
. Thật ra th́ thị cũng chẳng nghĩ ngợi nhiều đến thế . Trong óc thị đă có
một bóng đen lan rồi . Thị không ngồi th́ không chịu được.
Ngồi một lúc thị thấy rằng: nếu cứ ngồi măi th́ ngủ mất. Nhưng thị đă ngủ
đến hai phần rồi . Và thị nghĩ: th́ ngủ, ngủ th́ đă làm sao! Về nhà th́ cũng
chỉ ngủ, ngủ ngay đây cũng vậy . Bà cô đi theo hàng ít ra cũng dăm hôm mới
về . Thị cứ ngồi đây cho mát. Và thị ngủ . Thị ngủ ngon lành và say sưa .
Chí Phèo vẫn say say nh́n và run run. Bỗng nhiên hắn rón rén lại gần thị Nở:
lần đầu tiên hắn rón rén, từ khi về làng. Thoạt tiên, hắn hăy xách cái lọ để
xa xa, rồi hắn lẳng lặng ngồi xuống bên sườn thị....
Và thị Nở giật ḿnh. Thị Nở mới kịp giật ḿnh th́ thằng đàn ông đă bám víu
lấy thị.... Thị vùng vẫy đẩy ra, thị mở mắt, thị tỉnh hẳn, thị nhận ra Chí
Phèo . Thị vừa thở, vừa vật nhau với hắn vừa hổn hển: "Ô hay ... Buông ra
... Tôi kêu ... Tôi kêu làng... Buông ra . Tôi kêu làng lên bây giờ!" Thằng
đàn ông lại ph́ cười . Sao thị lại kêu làng nhỉ ? Hắn vẫn tưởng chỉ có hắn
mới kêu làng thôi, người ta lại kêu tranh của hắn, bỗng nhiên hắn la lên,
kêu làng. Hắn kêu như một kẻ bị đâm vừa kêu vừa dằn người đàn bà xuống. Thị
Nở trố hai mắt ngây ra nh́n. Thị Nở kinh ngạc: sao hắn lại kêu làng nhỉ ? Mà
hắn vẫn chưa chịu thôi kêu làng. Cũng may người quanh đây không có ai lạ ǵ
tiếng hắn, mà khi hắn kêu làng th́ không ai cần động dạng, họ lạu bạu chửi
rồi lại ngủ, hắn kêu làng cũng như người khác buồn, hát ngao . đáp lại hắn
chỉ có lũ chó cắn xao lên trong xóm.
Thị Nở bỗng nhiên bật cười . Thị Nở vừa rủa vừa đập tay lên lưng hắn. Nhưng
cái đó là cái đập yêu, bởi v́ đập xong, cái tay ấy lại giúi lưng hắn
xuống.... Và chúng cười với nhau ...
Bây giờ th́ chúng ngủ bên nhau ... đứa bé bú no th́ ngủ . Người ta ngủ say
sau khi làm việc yêu . Chúng ngủ như chưa bao giờ được ngủ ... Trăng vẫn
thức vẫn trong trẻo ... Trăng rắc bụi trên sông, và sông gợi biết bao nhiêu
vàng. Nhưng gần đến sáng, bỗng nhiên Chí Phèo chống một tay xuống đất, ngồi
lên một nửa . Hắn thấy nôn nao, chân tay bủn rủn, như đến ba ngày nhịn đói .
Thế mà bụng lại phinh phính đầy, h́nh như bụng hơi đau . C̣n h́nh như ǵ
nữa, thôi đúng đau bụng rồi . đau thật, đau mỗi lúc một dữ! Nó cứ cuồn cuộn
lên. À mà trời lành lạnh. Hễ có gió th́ kinh kinh. Mỗi lần gió, hắn rươn
rướn người . Hắn muốn đứng lên. Sao đầu nặng quá mà chân th́ bẩy rẩy . Mắt
hắn hoa lên. Bụng quặn lại, đau g̣ ngườI . Hắn oẹ. Hắn oẹ ba bốn cái . Oẹ
măi . Giá mửa ra được th́ dễ chịu . Hắn cho một ngón tay vào móc họng. Hắn
oẹ ra một cái to hơn, ruột h́nh như lộn lên. Nhưng cũng chỉ nhổ ra toàn nước
dăi . Hắn nghỉ một tí rồi lại cho tay vào mồm. Lần này th́ mửa được. Trời
ơi! Mửa thốc, mửa tháo, mửa ồng ộc, mửa đến cả ruột. đến nỗi người đàn bà
phải dậy . Thị ngồi nhỏm dậy và ngơ ngác nh́n. Cái óc nặng nề ấy phải lâu
mới nhớ ra và lâu mới hiểu .
Bây giờ th́ Chí Phèo đă mửa xong. Hắn mệt quá, lại vật người ra đất. Hắn đờ
hai mắt ra khẽ rên; hắn chỉ c̣n đủ sức để rên khe khẽ . Từ đống mửa bay lại
một mùi ǵ thoảng như mùi rượu, hắn bỗng nhiên rùng ḿnh.
Thị Nở lại đặt một tay lên ngực hắn (thị suy nghĩ đến bây giờ mới xong). Thị
hỏi hắn:
-- Vừa thổ hả ?
Mắt hắn đảo lên nh́n thị, nh́n một loáng rồi lại đờ ra ngay .
-- Đi vào nhà nhé ?
Hắn làm như gật đầu . Nhưng cái đầu không động đậy, chỉ có cái mí mắt là
nhích thôi .
-- Th́ đứng lên.
Nhưng hắn đứng lên sao được. Thị quàng tay vào nách hắn, đỡ cho hắn gượng
ngồi . Rồi thị kéo hắn đứng lên. Hắn đu vào cổ thị, hai người lảo đảo rồi đi
về lều .
Không có giường, chỉ có một cái chơng tre . Thị để hắn nằm lên và đi nhặt
nhạnh tất cả những manh chiếu rách đắp lên cho hắn. Hắn hết rên. H́nh như
hắn ngủ . Thị cũng lim dim chực ngủ . Nhưng trong nhà nhiều muỗi quá . Muỗi
nhắc cho thị cái áo quên ngoài vườn. Thị ra vườn. đôi lọ nhắc cho thị việc
đi kín nước, thị mải mốt mặc áo, kín nước, rồi xách đôi lọ nước đi về nhà .
Trăng chưa lặn, không chừng trời c̣n khuya . Thị lên giường định ngủ . Nhưng
lại nhớ việc lạ lùng tối qua . Thị cười . Thị thấy không buồn ngủ, và thị cứ
lăn ra lăn vào .
Khi Chí Phèo mở mắt th́ trời đă sáng lâu . Mặt trời đă cao, và nắng bên
ngoài chắc là rực rỡ . Cứ nghe chim ríu rít bên ngoài đủ biết. Nhưng trong
cái lều ẩm thấp vẫn chỉ hơi tờ mờ . Ở đây người ta thấy chiếu lúc xế trưa và
gặp đêm th́ bên ngoài vẫn sáng. Chưa bao giờ Chí Phèo nhận thấy thế bởi chưa
bao giờ hết say .
Nhưng bây giờ th́ hắn tỉnh. Hắn bâng khuâng như tỉnh dậy, hắn thấy miệng hắn
đắng, ḷng mơ hồ buồn. Người th́ bủn rủn, chân tay không buồn nhấc, hay là
đói rượu, hắn hơi rùng ḿnh. Ruột gan lại nôn nao lên một tư . Hắn sợ rượu
cũng như người ốm thường sợ cơm. Tiếng chim hót ngoài kia vui vẻ quá! Có
tiếng nói của những người đi chợ . Anh thuyền chài gơ mái chèo đuổi cá .
Những tiếng quen thuộc ấy hôm nào chả có . Nhưng hôm nay hắn mới nghe thấy
... Chao ôi là buồn!
-- Vải hôm nay bán mấy ?
-- Kém ba xu d́ ạ!
-- Thế th́ c̣n ăn thua ǵ!
-- Cố kéo co mới được một tấm năm xu
-- Thật thế đấy . Nhưng chẳng lẽ rằng lại chơi .
Chí Phèo đoán chắc rằng một người đàn bà hỏi một người đàn bà khác đi bán
vải ở Nam Định về . Hắn nao nao buồn, là v́ mẩu chuyện ấy nhắc cho hắn một
cái ǵ rất xa xôi . H́nh như có một thời hắn đă ao ước có một gia đ́nh nho
nhỏ . Chồng cuốc mướn cầy thuê, vợ dệt vải, chúng bỏ lại một con lợn nuôi để
làm vốn liếng. Khá giả th́ mua dăm ba sào ruộng làm.
Tỉnh dậy hắn thấy già mà c̣n cô độc. Buồn thay cho đời! Có lư nào như thế
được? Hắn đă già rồi hay sao ? Ngoài bốn mươi tuổi đầu ... Dẫu sao, đó không
phải tuổi mà người ta mới bắt đầu sửa soạn. Hắn đă tới cái dốc bên kia của
đời . Ở những người như hắn, chịu đựng biết bao nhiêu là chất độc, đầy đọa
cực nhọc mà chưa bao giờ ốm, một trận ốm có thể gọi là dấu hiệu báo rằng cơ
thể đă hư hỏng nhiều; nó là một cơn mưa gió cuối thu cho biết trời gió rét,
nay mùa đông đă đến. Chí Phèo h́nh như đă trông trước thấy tuổi già của hắn,
đói rét ốm đau, và cô độc, cái này c̣n đáng sợ hơn đói rét và ốm đau .
Cũng may thị Nở vào . Nếu thị không vào, cứ để hắn vẩn vơ suy nghĩ măi, th́
đến khóc được mất. Thị vào cắp một cái rổ, trong có một nồi ǵ đậy vung. đó
là một nồi cháo hành c̣n nóng nguyên. Là v́ lúc c̣n đêm, thị trằn trọc một
lát, thị bỗng nhiên nghĩ rằng: cái thằng liều lĩnh ấy kể ra th́ đáng thương,
c̣n ǵ đáng thương bằng đau ốm mà năm c̣ng queo một ḿnh. Giá thử đêm qua
không có thị th́ hắn chết. Thị kiêu ngạo v́ đă cứu sống một người . Thị thấy
như yêu hắn: đó là một cái ḷng yêu của một người làm ơn. Nhưng cũng có cả
ḷng yêu của một người chịu ơn. Một người như thị Nở càng không quên được.
Cho nên thị nghĩ: ḿnh bỏ hắn lúc này th́ cũng bạc. Dẫu sao cũng đă ăn nằm
với nhau ! Ăn năm với nhau như "vợ chồng". Tiếng "vợ chồng", thấy ngường
ngượng mà thinh thích. đó vẫn là điều mong muốn âm thầm của con người khốn
nạn ấy chăng ! Hay sự khoái lạc của xác thịt đă làm nổi dậy những tính t́nh
mà thị chưa bao giờ biết ?
Chỉ biết rằng thị muốn gặp Chí Phèo, gặp hắn mà nhắc lại chuyện đêm qua th́
chắc buồn cười lắm. Gớm ! Sao lại có thứ người đâu mà ĺ quá thế ! Người ta
ngồi đấy mà dám xán lăn ngay vào, nó chả ngang ngược mà người ta kêu bé, nó
lại làm to hơn. Mà kể th́ cũng ngù ngờ . Cái thằng trời đánh không chết ấy,
nó c̣n sợ ai mà ḥng kêu . Nhưng mà đáng kiếp. Thổ trận ấy thật là phải
biết. Cứ gọi hôm nay nhọc đừ . Phải cho hắn ăn tí ǵ mới được. đang ốm thế
th́ chỉ ăn cháo hành. Ra được mồ hôi th́ là nhẹ nhơm người ngay đó mà ...
Thế là vừa sáng th́ đă chạy đi t́m gạo . Hành th́ nhà thị may lại c̣n. Thị
nấu bỏ vào cái rổ, mang ra cho Chí Phèo .
Thằng này rất ngạc nhiên. Hết ngạc nhiên th́ hắn thấy mắt ḿnh ươn ướt. Bởi
v́ lần này là lần thứ nhất hắn được một người đàn bà cho . Xưa nay, nào hắn
có thấy ai tự nhiên cho cái ǵ . Hắn vẫn phải doạ nạt hay là giật cướp. Hắn
phải làm ǵ cho người ta sợ . Hắn nh́n bát cháo bốc khói mà bâng khuâng. Thị
Nở th́ chỉ nh́n trộm hắn, rồi lại toe toét cười . Trông thị thế mà có duyên.
T́nh yêu làm cho có duyên. Hắn thấy vừa vui vừa buồn. Và một cái ǵ nữa,
giống như ăn năn. Cũng có thể như thế lắm. Người ta hay hối hận về tội ác
khi không đủ sức mà ác nữa . Thị Nở giục hắn ăn nóng. Hắn cầm lấy bát cháo
đưa lên mồm. Trời ơi cháo mới thơm làm sao! Chỉ khói xông vào mũi cũng đủ
làm người nhẹ nhơm. Hắn húp một húp và nhận ra rằng: những người suốt đời
không ăn cháo hành không biết rằng cháo ăn rất ngon. Nhưng tại sao lại măi
đến bây giờ hắn mới nếm vị mùi cháo .
|